Op een mooie pinksterdag...

De betekenis van Pinksteren is voor velen in de vergetelheid geraakt. "Iets met de Heilige Geest en vurige tongen", zullen de meesten allicht nog wel weten. Maar hoe ging het Bijbelse verhaal ook weer juist? Waar komt de naam Sinksen vandaan? En wist u dat onze noorderburen met Pinksteren graag al eens de luilak uithangen?

Pinksteren is na Pasen en Kerstmis de belangrijkste feestdag voor christenen. In de katholieke liturgie sluit Pinksteren de paastijd af, een periode van 50 dagen die begint op de vooravond van Pasen.

De paastijd vormt één zogenoemd heilsgebeuren met drie feestdagen: Pasen (de verrijzenis van Jezus), op de 40e dag na Pasen gevolgd door Hemelvaart (Jezus die plaatsneemt aan de rechterhand van de Vader) en op de 50e dag Pinksteren (de komst van de Heilige Geest).

Pinksteren vindt zijn oorsprong in het joodse Wekenfeest, een dankfeest voor de oogst. In de 2e eeuw kwam de nadruk te liggen op het herdenken van het verbond tussen God en het Joodse volk, dat gesloten werd toen Mozes de Tien Geboden kreeg op de berg Sinaï (afbeelding links). Het Wekenfeest werd gevierd 50 dagen (7 weken) na Pesach, de joodse uittocht uit Egypte.

Christenen namen het Wekenfeest over om de nederdaling van de Heilige Geest te vieren. Het woord "Pinksteren" is afgeleid van de Griekse naam voor het Wekenfeest, "Pentèkostè", wat “vijftig” betekent. In het Latijn heet Pinksteren "Quinquagesima". Een verre verbastering hiervan is Sinksen.

"Vlammen als vurige tongen"

Wat gebeurde er volgens de Bijbel op Pinksteren? De apostelen, na Jezus' Hemelvaart alleen achtergelaten, hadden zich verschanst in een huis in Jeruzalem, biddend en wachtend op de komst van de Heilige Geest, die hen verder geestelijk moest leiden en de kracht geven het evangelie te verkondigen. Op de tiende dag na Hemelvaart, de vijftigste dag na Pasen, "verschenen er plots grote vlammen die zich als vurige tongen boven de hoofden van de aanwezigen verspreidden".

De apostelen werden op die manier vervuld door de Heilige Geest, traden naar buiten en begonnen het evangelie op luide toon te verkondigen, in allerlei talen. Petrus nam vervolgens het woord en hield een lange toespraak. "Drieduizend" mensen sloten zich bij hen aan, de stichting van de eerste christelijke gemeente. Pinksteren wordt zo gevierd als het beginpunt, de geboorte van de christelijke kerk.

Brandende papiersnippers en vlaspluisjes

Vroeger waren zowel de eerste, de tweede als de derde pinksterdag feestdagen, de zogenoemde pinksterdrie. Vandaag wordt alleen nog Pinksteren zelf gevierd. In veel landen, ook bij ons, is tweede pinksterdag of pinkstermaandag wel nog een vrije dag.

Vooral tijdens de middeleeuwen werd Pinksteren met veel kerkelijke symboliek gevierd. Vanuit de nok van de kerk werd bijvoorbeeld een duif losgelaten (echt of nep), of men liet al dan niet brandende papiersnippers, vlaspluisjes of lapjes stof neerdwarrelen om de "vurige tongen" te symboliseren.

Later schroefde de kerk het belang van pinksterrituelen terug, waardoor het een wat onbestemde dag werd en er geen echt kerkelijke symboliek meer overblijft. Vuur blijft wel steevast met Pinksteren geassocieerd worden. Wie op school godsdienst kreeg, heeft vermoedelijk ooit vlammetjes als "vurige tongen" moeten tekenen. Uitdrukkingen als "in vuur en vlam staan" en "met vuur spreken" zijn ook makkelijk te linken aan het Bijbelse pinksterverhaal.

BELGA/PAPEGNIES

Luilakken in het pinksterweekend

In de pinksterperiode gelden bij onze noorderburen enkele opvallende gebruiken. Luilak, bijvoorbeeld. Geen scheldwoord in dezen, wel de benaming voor een gebruik op de vroege zaterdagochtend voor Pinksteren, vooral in het noordwesten van Nederland. Jongeren trekken door de straten en maken kabaal door bijvoorbeeld blikjes achter een fiets of brommer te hangen, om de mensen zo vroeg mogelijk wakker te maken.

Niet echt aangenaam, zult u zeggen. Het gebruik ontaardde de laatste jaren in baldadigheden met belletjetrek en het besmeuren van ramen en gevels met meel, eieren en toiletpapier. De politie is de afgelopen jaren dan ook strenger gaan controleren en stuurt extra agenten de straat op. Dit jaar zou het "luilakken" zonder al te grote incidenten verlopen zijn.

Iets lieflijker is de viering van de pinksterbloem of pinksterbruid. Oorspronkelijk was het een feest waarop het mooiste meisje van het dorp uitgekozen werd en een bloemenkroon kreeg (de pinksterkroon). Het was in de middeleeuwen een gelegenheid voor huwbare mannen en vrouwen om met elkaar kennis te maken. Vandaag wordt het nog op enkele plaatsen in het oosten en het zuiden van Nederland gevierd en is het veeleer een feest voor kinderen.

De Sinksenfoor, uiteraard

Pinksteren valt ook in de periode van processies, kermissen en jaarmarkten. Bekend is de tweejaarlijkse Mariabedevaart in Halle, die dateert van de 14e eeuw. En wie is er nog nooit naar de Sinksenfoor in Antwerpen geweest? Een kermis met ruim 150 attracties, ontstaan uit de versmelting van de Bamismarkt en de Sinksenmarkt die in de middeleeuwen gehouden werden. De markt is verdwenen, de kermis is er nog steeds.

"Madeliefjes plukken, eendjes voeren"

In Nederland is het pinksterweekend traditioneel het decor voor het driedaagse muziekfestival Pinkpop. Al wordt het festival sinds 2008 niet meer per definitie met Pinksteren zelf gehouden. Als Pinksteren "te vroeg" valt, wordt het opgeschoven naar een datum dichter bij of in juni. Reden: Pinkpop zou anders te ver van het festivalseizoen liggen, in een periode waar veel bands nog niet toeren, en het dus moeilijk is een goed programma samen te stellen.

En over muziek gesproken, bent u ook al dat heerlijk nostalgische "Op een mooie pinksterdag" (uit de musical “Heerlijk duurt het langst” van Annie M.G. Schmidt) aan het neuriën…?

"Op een mooie pinksterdag
als het even kon
liep ik met mijn dochter aan 't handje
in het parrekie te kuieren in de zon
gingen madeliefjes plukken
eendjes voeren
eindeloos..."

Meest gelezen