De paus met de vele gezichten

De weg naar een zaligverklaring, de eerste stap naar een heiligverklaring, verloopt normaal gezien immers veel trager. Zo is het gebruikelijk om pas vijf jaar na de dood van iemand te starten met de procedures voor een zaligverklaring. In het geval van Johannes Paulus werd deze bedenktijd aanzienlijk ingekort tot enkele maanden.

Om zalig verklaard te kunnen worden, moeten er bewijzen zijn dat de kandidaat-zalige een wonder heeft verricht. In het geval van Johannes Paulus II gaat het om een Franse kloosterzuster die op wonderbaarlijke manier van de ziekte van Parkinson zou genezen zijn, nadat zij de paus om hulp had gevraagd. Johannes Paulus II leed zelf ook aan die ziekte.

Dat Johannes Paulus II zo snel zalig wordt, ongetwijfeld maar een tussenstap naar de heiligheid, heeft alles te maken met zijn populariteit en de stempel die hij gedurende zijn meer dan 26 jaar durende pontificaat heeft nagelaten.

Karol Wojtyla wordt op 18 mei 1920 geboren in Wadowice, een stadje op zo'n 50 kilometer van Krakau. Op jonge leeftijd verliest hij zijn moeder en broer. Op de middelbare school toont hij zich een uitstekende leerling en in 1938 trekt hij naar de universiteit van Krakau om er filosofie te studeren.

Aan die studie komt snel een einde door de Duitse invasie en bezetting van Polen in september 1939. Zijn vader wordt door de Duitsers weggevoerd naar een werkkamp en overlijdt in februari 1941. Om aan deportatie door de Duitsers te ontsnappen, gaat Wojtyla werken in de fabriek. Dat ontlokte vakbondsleider Lech Walesa later de opmerking dat Johannes Paulus de enige paus is die weet wat het betekent om arbeider te zijn.

In die periode begint hij ook aan zijn, aanvankelijk clandestiene, priesteropleiding. Na de oorlog kan hij zijn studies voortzetten en op 1 november 1946 wordt hij tot priester gewijd. Hij zet zijn studies in de filosofie en de theologie voort in Rome, waar hij ook vlot Italiaans, Russisch, Engels en Frans leert spreken.

Terug in Polen wordt Wojtyla in 1958 hulpbisschop van Krakau. In die hoedanigheid neemt hij deel aan de werkzaamheden van het Tweede Vaticaans Concilie, waar hij zich laat opmerken. In 1964 wordt hij benoemd als aartsbisschop van Krakau en drie jaar later volgt zijn aanstelling als kardinaal. In de jaren 70 groeit hij uit tot de leidende figuur van het Pools katholicisme en laat hij zich meer en meer in met het verzet tegen het communistische bewind.

Alhoewel Wojtyla in Vaticaanse kringen een zekere bekendheid geniet, is na het korte interregnum van paus Johannes Paulus I in 1978, de verrassing groot dat de onbekende Pool als paus wordt gekozen, de eerste niet-Italiaanse paus in meer dan 450 jaar.

De nieuwe paus ontpopt zich gauw als een charismatische kerkleider. Vooral door zijn talloze reizen naar het buitenland weet hij mensen in te palmen. In totaal maakt hij 104 reizen en bezoekt 129 verschillende landen. Daarbij ontstaat het beeld van de paus die aankomt, de grond kust, in zijn pausmobiel wordt toegejuicht en in massavieringen voorgaat.

Een andere manier om de kerk te internationaliseren zijn de 1.338 zaligverklaringen en 482 heiligverklaringen die hij uitspreekt, meer dan zijn voorgangers de vorige 400 jaar hebben gedaan.

Ook op andere manieren onderscheidt deze paus zich van zijn voorgangers. Hij is bijzonder sportief, laat een zwembad aanleggen in zijn buitenverblijf en gaat regelmatig skiën of een bergwandeling maken. Zijn sterk gestel helpt hem snel te herstellen na de aanslag in 1981 op het Sint-Pietersplein in Rome, waar de Turk Mehmet Ali Agça hem met een pistool in de buik schiet.

Als hoofd van de kerk heeft Johannes Paulus ook een duidelijke politieke stempel op de geschiedenis gedrukt. Zijn ervaringen in Polen bezorgen hem een levenslange afkeer van het communisme. Met zijn eerste bezoek als paus aan zijn vaderland in 1979 legt hij mee de basis voor de val van het communistische regime in Polen en in de rest van Oost-Europa. Daarbij werkt hij nauw samen met de Amerikaanse president Ronald Reagan, een andere communistenhater, die in 1980 aan de macht komt.

Ook op het diplomatieke front is Johannes Paulus II erg actief. Talrijk zijn zijn oproepen om een einde te maken aan bloedige conflicten. Tot op het laatste ogenblik probeert hij een oorlog in Irak te voorkomen. Tijdens zijn buitenlandse reizen schuwt hij geen politieke uitspraken. Zo veroordeelt hij in Zuid-Afrika de apartheid en in Cuba de inbreuken op de mensenrechten.

Mede door zijn ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog is Johannes Paulus II altijd erg bekommerd geweest over de relaties van de kerk met de joden. In 1986 brengt hij als eerste paus een bezoek aan de synagoge van Rome. Mede daardoor knopen het Vaticaan en Israël in 1994 diplomatieke relaties aan.

In 2000 brengt de paus een bezoek aan Yad Vashem, het monument ter herdenking van de Holocaust. Bij die gelegenheid verklaart hij dat de katholieke kerk erg bedroefd is over de haat tegen en de vervolging van joden door christenen, op welke tijd en plaats dan ook.

Op het gebied van de oecumene, de relaties met de andere christelijke godsdiensten, blijven er problemen bestaan, onder meer door het vasthouden aan dogma's zoals de onfeilbaarheid van de paus en de rol van vrouw in de kerk.

Ondanks zijn moderne manier van optreden en zijn eerder progressieve sociaal-economische standpunten, is Johannes Paulus ook een autoritaire en ethisch conservatieve kerkleider. Zo fluit hij de bisschoppen terug die aansturen op een grotere rol van de bisschoppenconferentie bij het bestuur van de kerk.

Hij duldt ook geen dissidenten. Van de bevrijdingstheologie moet  hij niets hebben en kritische stemmen als de Vlaming Edward Schillebeeckx en de Zwitser Hans Küing krijgen een spreekverbod opgelegd.  De kritische jezuïeten moeten zwijgen en aartsconservatieve groeperingen zoals Opus Dei krijgen zijn steun.

Johannes Paulus II  blijft radicaal gekant tegen voorbehoedsmiddelen,  veroordeelde echtscheidingen, abortus, voorhuwelijkse betrekkingen en het homohuwelijk. De bisschop van Evreux, Jacques Gaillot, wordt ontslagen omdat hij te vriendelijk sprak over anticonceptie, homofilie en abortus. De paus  houdt ook vast aan het celibaat en sluit vrouwen definitief uit van het priesterambt.