Gitmo, 10 jaar controverse in Guantanamo Bay

Vandaag is het precies 10 jaar geleden dat de eerste terreurverdachten werden opgesloten in Guantanamo Bay, een legerbasis van de Verenigde Staten in zuidoosten van Cuba. De opsluiting van zo'n verdachten paste in de strijd tegen de terreur na de aanslagen van 11 september 2001.

Guantanamo Bay wordt ook wel kortweg "Gitmo" genoemd. De Verenigde Staten pachten de basis van Guantanamo Bay al sinds 1898 van Cuba, maar sinds de machtsovername door Fidel Castro in 1959 heeft Havana de huur slechts een keer geïnd. Cuba beschouwt de Amerikaanse basis op zijn grondgebied als onrechtmatig, maar de VS heeft daar geen oren naar.

De basis werd al enkele decennia gebruikt om Cubaanse en Haïtiaanse vluchtelingen te huisvesten die de VS op zee had onderschept, maar sinds 2002 zijn daar ook terreurverdachten uit onder meer Afghanistan bij gekomen.

Dat Washington koos voor Guantanamo Bay als speciaal detentiecentrum, had te maken met de juridische status van de VS-basis. Omdat de soevereiniteit erover uiteindelijk bij Cuba berust, konden gevangenen er worden vastgehouden zonder over dezelfde rechten te beschikken als gevangenen op VS-grondgebied.

Zo zijn de meeste gedetineerden nooit officieel aangeklaagd, waardoor ze nooit voor een rechter zijn verschenen.

Een andere kwestie zijn de zogenoemde "speciale ondervragingstechnieken", een eufimisme voor folterpraktijken. Een van de bekendste technieken is het "waterboarding", waarbij de verhoorde een natte doek over het gezicht krijgt gelegd waarover telkens water wordt uitgegoten. Hierdoor krijgt de verhoorde het gevoel dat hij verdrinkt.

De schaduwkant van de "war on terror"

De aanslagen van 11 september, waarbij enkele duizenden Amerikanen het leven lieten, stuurden een ware schokgolf door de Verenigde Staten. De Amerikanen werden voor het eerst aangevallen op eigen grondgebied, iets wat bijna ondraaglijk is in "the land of the free".

De regering van George W. Bush zou die terroristen van Al Qaeda wel een koekje van eigen deeg bakken. "We zullen geen onderscheid maken tussen de terroristen die deze daden hebben begaan en zij die hen onderdak verschaffen", waarschuwde president Bush dezelfde dag nog.

Nog geen maand later pakten de VS en Groot-Brittannië het fundamentalistische talibanregime in Afghanistan aan, dat het terreurnetwerk Al Qaeda ondersteunde. De oorlog in Afghanistan brak uit, later zou ook nog het regime van Saddam Hoessein in Irak eraan moeten geloven.

Washington en zijn bondgenoten wreekten zich niet alleen voor 11 september, ze zouden naar eigen zeggen ook vrijheid en democratie brengen. Een merkwaardig bijverschijnsel was wel dat onder meer de veiligheidsdienst CIA verdachten liet oppakken - al dan niet met medewerking van de nieuw geïnstalleerde regimes in Kaboel en Bagdad - en hen onderwierp aan controversiële ondervragingen, waarbij ook werd gefolterd. Dat gebeurde onder meer in Marokko en Egypte, trouwe bondgenoten van Washington - maar ook in Guantanamo Bay.

Het protest groeit

Mensenrechtenorganisaties protesteren al jaren tegen de gang van zaken in Guantanamo Bay, waar terreurverdachten elk recht wordt ontzegd. In 2004 brachten drie vrijgelaten Britse gedetineerden uit dat in het gevangenenkamp op grote schaal werd gefolterd en geïntimideerd. Dergelijke klachten zijn trouwens bevestigd in een rapport van het Internationale Rode Kruis uit 2007.

In 2004 besliste het Amerikaanse Hooggerechtshof dat gevangenen in Guantanamo Bay wel degelijk toegang moeten krijgen tot Amerikaanse rechtbanken. In 2006 oordeelde datzelfde Hooggerechtshof dat ze niet voor speciale rechtbanken hoeven te verschijnen omdat dit in strijd is met het Amerikaanse en het internationale recht.

De tijdsgeest begon te veranderen. Robert Gates, de laatste minister van Defensie onder Bush, bepleitte de sluiting van Guantanamo Bay, maar vond aanvankelijk nog haviken zoals vicepresident Dick Cheney op zijn weg.

Tijdens zijn kiescampagne noemde de Democraat Barack Obama Guantanamo Bay een "betreurenswaardig hoofdstuk in de Amerikaanse geschiedenis". Verschillende Europese landen toonden zich bereid om Guantanamo-gedetineerden "op te vangen".

Sluiten, maar wanneer?

Toen hij president werd, beloofde Obama het controversiële detentiecentrum binnen de drie maanden te zullen sluiten.

Die deadline is verschillende keren opgeschoven, en meer dan drie jaar na het aantreden van Obama bestaat de gevangenis van Guantanamo Bay nog altijd.

Sterker nog: vorig jaar heeft de president een wet ondertekend waardoor het overbrengen van gedetineerden van de basis op Cuba naar de VS wordt opgeschort. Die maatregel is intussen verlengd met een jaar.

In 2002 zaten er zo'n 750 gevangenen in Guantanamo Bay. Slechts enkelen van hen zijn ook veroordeeld, onder wie de kok van Osama bin Laden. Momenteel verblijven er nog altijd een 100-tal. Of zij nu werkelijk schuldig zijn, blijft tot op vandaag een vraagteken. Over hun lot bestaat evenmin duidelijkheid.

Rik Arnoudt

Meest gelezen