Wat bent u toch voorspelbaar!

New York, 3 april 1973, exact 40 jaar geleden dus. Martin Cooper (foto in tekst), een werknemer bij Motorola, wandelt over straat en belt met een draadloze telefoon naar Joel Engel van concurrent Bell Labs. Het is voor de eerste keer dat iemand telefoneert met een draadloze telefoon, gewoon, terwijl hij de straat oversteekt.

40 jaar later en zo goed als iedereen heeft een gsm of een smartphone. En dat heeft een duidelijke impact op ons dagelijkse leven. Een aspect dat niet zo vaak belicht wordt in onderzoek naar de gevolgen van de draagbare telefoons, is de menselijke mobiliteit.

Veel studies proberen in kaart te brengen hoe grote groepen mensen zich bewegen, waar ze naartoe gaan, welke trajecten ze afleggen. Dat onderzoek gebeurde via statistieken van de overheid of via enquêtes, maar dat is een dure en erg omslachtige methode.

De laatste jaren gebruiken meer en meer studies de gegevens van mobiele telefoons. Dat is niet alleen veel goedkoper, maar ook nauwkeuriger. Bovendien kunnen de wetenschappers zo véél meer informatie verwerken.

Een mobiele telefoon maakt verbinding met de dichtstbijzijnde telefoonmast. Als u onderweg bent met de fiets, te voet, met de trein of de auto, gebeurt dat telkens opnieuw en zo is het traject dat u aflegt in kaart te brengen: op weg naar het werk, naar uw ouders, naar een concert of een voetbalwedstrijd.

In een van de meest opmerkelijke studies hieromtrent namen Chaoming Song en zijn team de gegevens van 50.000 willekeurig gekozen mensen uit een groep van zo'n 10 miljoen mensen met een gsm. De gegevens zelf werden anoniem gemaakt, ze volgden enkel het traject dat mensen aflegden gedurende enkele maanden.

De wetenschappers konden de berg gegevens in een algoritme gieten, met een ongelofelijk resultaat. Van elk individu kan je voorspellen waar hij pakweg over vijf weken op vrijdagnamiddag zal zijn, of over zeven maanden op woensdagochtend. De zekerheid waarmee ze dat kunnen voorspellen, kan oplopen tot liefst 93 procent. En nooit valt die zekerheid terug tot onder de 80 procent, nog steeds een duizelingwekkend hoog cijfer in wetenschappelijke termen.

Wat verbaast, zeggen de onderzoekers, is dat zelfs de meest onvoorspelbare mens eigenlijk nog extreem voorspelbaar is. Uit gelijkaardige onderzoeken blijkt ook dat het weinig uitmaakt of je in de stad of op het platteland woont, en dat de cijfers gelijkaardig zijn voor de week en voor het weekend. "Straf, gezien de menselijke hang naar spontaniteit en onvoorspelbaarheid", schrijven analisten.

Voorspelbaar? No shit, Sherlock, denkt u nu wellicht. Natuurlijk staan we elke dag op, gaan we naar school of naar het werk, 's avonds keren we terug en in het weekend doen we telkens ook vaak gelijkaardige dingen op dezelfde plaatsen. Toch zijn de potentiële gevolgen van deze studies, die als het ware de toekomst kunnen voorspellen van grote groepen mensen, niet te onderschatten.

Een andere studie, pas vorige week gepubliceerd, is minstens even opzienbarend. Met slechts 4 locaties kunnen we voorspellen wie het is. Door met uw gsm of smartphone op pad te gaan, laat je een virtuele vingerafdruk na die zelfs accurater is dan je echte vingerafdruk.

Onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology en van de Belgische Université catholique de Louvain (UCL)  hebben 15 maanden lang de mobiele gegevens van 1,5 miljoen mensen geanalyseerd. Ze toetsten de gegevens aan "spatiotemporele punten", zeg maar het tijdstip waarop een gsm-mast vaststelt dat u in de buurt bent.

Als je 4 van die punten kent, valt met liefst 95% zekerheid te zeggen om wie het gaat. Zelfs als je slechts 2 van die punten kent, is de identiteit nog steeds met 50% zekerheid vast te leggen. Want het mobiliteitspatroon dat elke mens aflegt, is blijkbaar uniek.

De "geografische vingerafdruk" is overigens nog unieker dan de echte vingerafdruk, want om die vast te leggen en toe te schrijven aan een persoon, heb je twaalf punten op de vingertop nodig.

Voor alle duidelijkheid: bij zulke studies worden alle gegevens van de gsm's en mobiele telefoons anoniem gemaakt. Alleen de locatie wordt bijgehouden. Toch kunnen de gevolgen donker en afschrikwekkend zijn.

Bedrijven zouden in de toekomst hun reclamepanelen bijvoorbeeld kunnen afstemmen op wie er passeert.

"We kunnen voorspellen dat hier op de E40 om 15 uur redelijk wat mensen passeren die in het weekend al eens naar McDonalds gaan. Laten we hen reclame tonen van onze nieuwe hamburger." Om dat dan meteen aan te passen als er mensen met andere interesses passeren. En idem als er om 16 uur op het perron in Antwerpen-Centraal veel mensen staan waarvan geweten is dat ze graag al eens een citytrip maken: hup, "vlieg nu erg goedkoop naar Lissabon voor drie dagen", op het reclamepaneel op het perron.

Misschien loopt het niet zo'n vaart. Vroeger hielden telecombedrijven de informatie over wie waar wanneer telefoneert voor zichzelf. Maar sinds de smartphones met een ingebouwde gps op de markt zijn, zouden gegevens over de locaties ook verhandeld worden.

Er zijn ook een reeks andere gevolgen. Zo worden op veel plaatsen de files al gemeten door te meten hoeveel gsm's en smartphones er (zullen) passeren aan welke snelheid.

Studies van het gedrag van grote groepen mensen kunnen erg nuttig zijn voor stadsplanners en verkeersdeskundigen. Zo kunnen ze bij de aanleg van een nieuw stadsdeel bijvoorbeeld inschatten waar er beter een tunnel komt of een rond punt, gelet op het aantal woningen in de buurt.

Epidemiologen kunnen dan weer inschatten hoe snel en in welke richting een virus dreigt te verspreiden. Daarvoor houden ze trouwens nu al Twitter en andere sociale media in de gaten. Op basis van het aantal tweets in een bepaalde regio, kunnen onderzoekers nu al inschatten wanneer en waar de griep opduikt.

Dat u beter geen gsm bij heeft als u een misdaad wil plegen, wist u al langer. Maar de gevolgen van het feit dat iedereen een smartphone of een gsm heeft, zijn dus heel wat omvangrijker, zo tonen studies aan op basis van dat toestel in uw zak. Big Brother? Daar lijkt het inderdaad op. Nooit meer onvoorspelbaar, nooit meer anoniem.