"Amokmaker" schopt het tot gerespecteerd man

Mandela wordt geboren op 18 juli 1918 in Mvezo, in het voormalige zwarte thuisland Transkei. Hij is de zoon van een plaatselijk stamhoofd. Zijn Afrikaanse naam is Rolihlahla, wat zoveel betekent als “amokmaker”.

Als hij zeven is, gaat Rolihlahla als eerste van zijn familie naar school, waar hij de Europese voornaam “Nelson” krijgt, naar de roemruchte Britse admiraal Horatio Nelson. Zijn Afrikaanse voornaam “was te moeilijk om uit te spreken”.

Mandela schopt het tot advocaat. Aan de universiteit leert hij onder meer Walter Sisulu en Joe Slovo kennen, die net als hij voorvechters zouden worden van de strijd tegen apartheid.

In 1948 boekt de Nationale Partij een klinkende verkiezingsoverwinning. Vanaf dan wordt de apartheidspolitiek geleidelijk ingevoerd, waardoor de verschillende rassen in Zuid-Afrika van elkaar worden gescheiden. De politieke en economische macht in het land is in handen van de blanke minderheid, die afstamt van de Nederlandse en Britse kolonisatoren.

Mensen zoals Nelson Mandela, Oliver Tambo en Walter Sisulu worden actief in het verzet tegen de Apartheid. In de jaren 50 wordt daarom het African National Congress (ANC) opgericht.

Mandela laat zich aanvankelijk inspireren door de theorie van het geweldloos verzet van de Indiase activist Mahatma Gandhi, maar wordt in 1961 toch hoofd van de gewapende vleugel van het ANC. De gewapende strijd is volgens Mandela het enige alternatief, want het apartheidsregime onderdrukt elke vorm van protest en deinst daarbij niet terug voor geweld en repressie.

In 1962 wordt Nelson Mandela gearresteerd. Hij wordt berecht en verdwijnt voor jaren achter de tralies in de beruchte gevangenis op Robbeneiland.

Intussen gaat het ANC onverminderd door met zijn strijd. Het apartheidsregime in Pretoria verliest internationaal steeds meer krediet en Mandela groeit in de gevangenis uit tot een waar symbool van de volgehouden anti-apartheidsstrijd.

In 1983 zingt de Britse popgroep The Specials voor de vrijlating van Nelson Mandela, en ook de populaire Senegalese zanger Youssou N’Dour wijdt een nummer aan de inmiddels bekendste gevangene ter wereld.

In 1990 beseft toenmalig president Frederik Willem De Klerk dat Mandela in de gevangenis een grotere bedreiging vormt dan uit de gevangenis.

Op 11 februari wandelt Mandela als een vrij man de gevangenis buiten. De wereld kijkt toe en herontdekt een man die ze gedurende bijna 30 jaar niet meer heeft gezien.

Blanken zoals De Klerk beseffen inmiddels dat de apartheid niet vol te houden is en knopen gesprekken aan met Mandela en het ANC. In 1993 krijgen beide heren trouwens de Nobelprijs voor Vrede voor hun inspanningen.

De vredesgesprekken monden in 1994 uit in de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika, waaraan alle bevolkingsgroepen mogen deelnemen.

De inmiddels 75-jarige Nelson Mandela en zijn ANC winnen de verkiezingen met vlag en wimpel. Mandela wordt de eerste zwarte president van zijn land, gekozen door een meerderheid van de bevolking.

Hoewel hij decennialang het slachtoffer is geweest van het racistische apartheidssysteem, zint Mandela als nieuwe machthebber allerminst op wraak, maar streeft hij een politiek van nationale verzoening na.

Er wordt een Waarheids- en Verzoeningscommissie opgericht, waar iedereen - blank of zwart - die zich heeft misdragen tijdens het apartheidsbewind zijn misdaden kan opbiechten in ruil voor amnestie. De leidraad bij de werkzaamheden is het citaat "Beter dan gerechtigheid in de vorm van vergelding is gerechtigheid die tot verzoening leidt" van aartsbisschop Desmond Tutu (foto).

Hoewel hij erg populair is als staatshoofd, trekt Mandela zich na de verkiezingen van 1999 terug. Hij wordt opgevolgd door Thabo Mbeki. Toch blijft zijn moreel gezag groot. Zo richt hij “de ouderen” op, een groep oude wijzen die hun licht laten schijnen over de belangrijke problemen van deze wereld.

Tot de groep horen naast Mandela zelf onder meer ook zijn echtgenote Graça, aartsbisschop Desmond Tutu, oud-VN-topman Kofi Annan, de Amerikaanse oud-president Jimmy Carter en de Ierse oud-president Mary Robinson.

Mandela zet zich ook in voor de strijd tegen aids, de ziekte die zoveel dodelijke slachtoffers maakt in zijn land. Hij richt daarvoor het 46664-fonds op, naar zijn nummer als gevangene op Robbeneiland.

“Madiba”, zoals zijn bijnaam luidt, is tot op de dag van zijn dood een gerespecteerd man, die wereldwijd met bijzonder veel eerbied werd ontvangen. De laatste jaren verscheen Mandela nog zelden in de openbaarheid. Zijn zwakke gezondheid deed hem steeds meer in het ziekenhuis belanden. Zijn longproblemen hield hij over aan zijn langdurige verblijf in de gevangenis op het Robbeneiland. Hij kreeg er toen tbc. Dit jaar was het al de derde keer dat hij met spoed in het ziekenhuis werd opgenomen. Ook geestelijk ging hij de afgelopen jaren fel achteruit.

Nelson Mandela huwde in 1944 met Evelyn Ntoko Mase, met wie hij twee zonen en een dochter kreeg. Hun huwelijk liep in 1957 op de klippen.

Een jaar later trouwde hij met Nomzamo Winifred Madikizela, een erg strijdbare mensenrechtenactiviste. Samen kregen ze twee dochters. Winnie Mandela kwam na de vrijlating van haar man in opspraak, onder meer in verband met de moord op een tienerjongen door haar privéknokploeg. Het huwelijk liep spaak in 1996.

Toen hij 80 was, huwde Nelson Mandela met Graça Simbine, de weduwe van de vermoorde Mozambikaanse president Samora Machel. Graça is de enige vrouw ter wereld die twee keer presidentsvrouw is geweest.