"Bedankt en merci" over stervend stukje erfgoed

Het idee voor "Bedankt en merci" kwam van Kat Steppe, die opgegroeid is in Menen en als tiener vaak een handje hielp in de cafés van haar oom in Dranouter. Ze kende Nahid Shaikh (Brusselaar maar met een grootvader uit Deerlijk) van bij "Vlaanderen vakantieland", waar ze onder meer aan een reeks rond de legendarische National 7 hadden gewerkt. Al kwam de motivatie voor "Bedankt en merci" eerder toevallig.

Kat Steppe: "Iemand vertelde ons dat het Vlaams Audiovisueel Fonds een wedstrijd uitschreef om documentaires te sponsoren. Waarom zouden wij daar niet aan deelnemen? Nu waren Nahid en ik ons toevallig aan het vervelen, en dus hebben we ook maar een idee ingediend."

Zag je het niet zitten om de film alleen te maken?

Steppe: "Ik vond het gezelliger om het met zijn tweeën te doen. Bovendien leek het me verstandiger om als duo jonge meisjes naar die cafés te trekken dan op mijn eentje. (lachje)"

"Bedankt en merci" heeft het over vijf cafés. Hoe hebben jullie die geselecteerd?

Steppe: "We hebben er heel veel bezocht en vooral gekeken naar het soort cafébaas. Daar bestaat wel een soort prototype van, maar er zijn ook grote verschillen, en we wilden een zo breed mogelijk spectrum te bestrijken. Er zit een moederlijke figuur tussen, een heel cassante mevrouw, een verteller, enzovoort."

Een van de cafés bevindt zich in Noord-Frankrijk. Vonden jullie het belangrijk om te tonen dat het fenomeen de (taal)grens overstijgt?

Steppe: "Ook dat is eerder toevallig gegaan. Mijn oom had me de tip gegeven dat er in Frans-Vlaanderen een café was met een orgelmuur, waar de oude "meetjes" de zondagnamiddag komen dansen. Ik heb een grote fascinatie voor oude mensen en dus zaten Nahid en ik al in de auto voor hij die zin had uitgesproken. Maar toen we bij dat café aankwamen, bleek dat het intussen overgenomen was door jonge mensen en die zagen het niet zitten om hun kroeg zo te profileren. Op de terugweg moesten we geweldig plassen en zijn we bij Gisèles café gestopt. Zo hebben we haar leren kennen."

Zijn de cafés in de Westhoek bijzonder? Of vind je dat soort kroegen ook op andere plaatsen in België?

Steppe: "Het landelijke aspect is belangrijk omdat je daardoor vaak automatisch geïsoleerde gemeenschappen krijgt. Bovendien speelde de taal een grote rol. Ik hou van West-Vlaamse cafépraat. Die taal is aan het verarmen en ik wou hem vastleggen. Vaak zijn het uitdrukkingen die ik herken van mijn grootouders, maar die ik zelf niet meer in de mond neem."

"Bedankt en merci" is een documentaire die het van de sfeer moet hebben. Hoe hebben jullie de structuur van de film op poten gezet?

Steppe: "We hebben 60 uur gedraaid, alles uitgeschreven en dan de grote thema’s uitgestippeld. De rest was werk voor de montagekamer, waar we drie weken aan de film gesleuteld hebben. Het was vooral op het gevoel eigenlijk. Je probeert genoeg afwisseling te brengen. Als er een scène was waar goed gelachen werd, wisselden we dat af met een ernstiger moment."

Een van de risico’s van dit soort documentaires is dat het uitlachtelevisie wordt, waar bijvoorbeeld "Man bijt hond" zich soms aan bezondigt. Hoe hebben jullie dat vermeden?

Steppe: "Ik ben altijd bezorgd geweest om wat de mensen die ik in beeld breng over de film zouden denken. Waarmee ik trouwens niet gezegd wil hebben dat "Man bijt hond" dat niet doet. We hebben ook de tijd gehad om een iets langere relatie op te bouwen met die mensen. We zijn er een jaar aan een stuk regelmatig langsgegaan en hebben dan een hele zomer gefilmd. We waren geen vluchtige passanten, waardoor een vertrouwensrelatie ontstaat. Dan krijg je ook meer van hun en ga je weg van het puur anekdotische. Tijdens de montage heb ik me voortdurend afgevraagd of die mensen ermee tevreden zouden zijn als ik een bepaalde scène of uitspraak in de film stak."

Je hebt "Bedankt en merci" intussen ook aan die mensen getoond. Konden ze overal mee leven?

Steppe: "Gelukkig wel. Vorige week dinsdag hebben we in een oude cinema in Lichtervelde een voorstelling georganiseerd voor iedereen en ik was bloednerveus. Tijdens de opnames en de montage had ik vaak het gevoel dat die mensen de impact van wat ze zeiden niet altijd goed inschatten. Maar iedereen was in zijn nopjes."

Ruben Nollet