"Ik heb de pest aan verhalende schilderkunst"
“Het is puur musiceren met kleur. Ook het toeval speelt een rol. Als ik de compositie van mijn doeken te veel zou beredeneren en uitrekenen, dan wordt het een saaie boel,” verduidelijkt Jan de Vliegher (°1964) bij een groot doek waarop hij borden en vazen in Delfts blauw heeft geschilderd.
”Bij de borden ben ik gaan spelen met de kleuren, alleen hier is het spel heftiger zodat door de kleuren vitaliteit ontstaat. Ik ben een colorist. Ik wil het gevoelen aanspreken daarom dat kleuren zo belangrijk zijn. Voor mij moet de kunstenaar afstand nemen van de vorm.”
Nog opvallend: vier jaar geleden schilderde hij de eerste doeken met borden en vazen. De vormen waren keurig rond, de tekening erop ‘proper’ afgewerkt. De borden van vandaag zijn vanuit de schouder geschilderd waardoor zij krachtiger zijn en niemand die maalt over de wat hoekige ronde vorm.
“Ik heb een grote bewondering voor Willem de Kooning die schilderde met een grote geste vanuit zijn schouder. Hij nam de olieverf uit riant gevulde potten om er dan ‘smossie’ mee aan de slag te gaan. Mijn recente werken zijn heel pasteus. Ik schilder ook in één geut, nat-in-nat of a la prima. Een doek is ook steeds sneller klaar.”
Trompe l'oeil
Dertig doeken bracht hij samen in de verschillende kamers van het kasteel. Voor zijn vroegere werken over historische steden zoals Venetië en Rome en paleizen en kastelen documenteerde hij zich grondig. Hij maakte duizenden foto’s, klasseerde die en gebruikte nadien een vergrote afbeelding niet om naar ‘model’ te schilderen maar wel als inspiratie. Zo werkte hij niet in Gaasbeek.
Heel geconcentreerd en gericht maakte hij een dertigtal opnames zodat hij de verschillende vertrekken in kaart kon brengen. Soms attendeerde het gekleurde invallende licht hem op een bijzonder beeld. Een foto.
En later werd die foto een schilderij dat zo naadloos aansluit bij de realiteit ( zonder echter realistisch te zijn maar hij laat de kleuren van muur en doek als een kameleon samenvallen ) dat hij het effect van een trompe-l’oeil bereikt.
Dat zijn de doeken die hij speciaal voor het Kasteel van Gaasbeek heeft gemaakt. Sterk speelt het effect van het valse perspectief wanneer hij een tableau opstelt in het verlengde van een deur of een gordijn. Dan ontstaat er een driedimensionaal beeld. De bezoeker is ervan overtuigd dat er een kast met glazen of een servies staat. Een truc van de kunstenaar. Hij bedreigt ons zien slinks en handig.
Verhevigde kleuren
Jan de Vliegher dat zijn kleuren, hevige kleuren. In de kamer van Raadsheer Scockaert hangen er acht kleinere tableaus die het interieur van de Hofbrug ( het voormalig keizerlijk paleis in Wenen ) uitbeelden. De intensiteit van het geel drijft hij tot aan de pijngrens op.
Dat sterk verzadigd geel komt ook -zij het eerder wat verscholen- terug op de werken met serviezen en huisraad. Bij het monumentale doek met het Delfts blauw servies jongleert Jan de Vliegher met rood, geel en blauw.
Door het subtiele spel van de complementaire kleuren die ontstaan door vermenging van deze drie hoofdkleuren bereikt hij een maximale harmonie waarbij ontelbare zachte varianten van het blauw over het gehele doek worden verstrooid.
“Ik schilder geen realistische tableaus, beslist niet, de kleuren geven mij de mogelijkheid tot een abstract spel,” zo klinkt het haast als een geloofsbelijdenis. Die abstractie komt sterk tot uiting bij de Iznik tegels, zeventiende eeuwse Turkse keramiek met een speelse en veelkleurige tekening.
De bevrijdende kunst
In de ridderzaal hoog in de toren van het kasteel hangt het monumentale doek "Piepers" (240x480 cm). De Vliegher toont ontelbare speelgoedfiguurtjes waarbij hij diagonaal de kleuren laat evolueren van een neutraal grijs, over groen, blauw tot een verhevigd geel en rood.
En dit doek krijgt een bijzondere schittering door het gebruik van bladgoud. Maar hij twijfelt of dit thema wel een goede keuze is: “Kunst moet bevrijdend zijn. Te dikwijls probeert de thematiek me te versmachten. Met "Piepers" zit ik op een grensgebied. Daarom weet ik niet of ik er zal mee doorgaan.”
Later -in de zonnige kasteeltuin- poneert hij: “Ik koop alleen maar abstracte kunst,” de Vliegher pauzeert even om dan krachtig te besluiten: “Ik heb de pest aan verhalende schilderkunst.”
De detailfoto’s in de nieuwe catalogus "Treasury" (of schatkamer) tonen heel sterk aan hoe Jan de Vliegher schildert en hoe abstraherend maar niet vervreemdend sommige van zijn uitbeeldingen overkomen.
Ere-directeur van het Museum voor Hedendaagse Kunst in Antwerpen, Flor Bex omschrijft het zo: "De penseelvoering, de toetsen worden met relatief brede borstels aangebracht. Het gevolg is dat, wanneer je als kijker dichterbij komt, het onderwerp verdwijnt in een abstract feeërieke spel van kleuren en je nog enkel oog hebt voor het picturale.
Het is alsof je met een vergrootglas zou kijken naar details van klassieke schilderijen waar met fijner penseelwerk de illusie ook van dichtbij werd nagestreefd. Het is wellicht daarom dat zijn werken gelijktijdig vertrouwd en bevreemdend ervaren worden."
Een bezoek aan "Schatzkammer" in het Kasteel van Gaasbeek geeft je een tevreden gevoel omdat Jan de Vliegher passioneel en graag met zijn schilderkunst bezig is. Het plezier van het schilderen brengt hij feilloos over. En zo ontstaat die warme gloed bij de bezoeker. Een aanrader.
Yves Jansen
