De sprookjes van Tom Liekens in Turnhout

De Warande in Turnhout nam het gelukkige initiatief om Tom Liekens te vragen zijn laatste werken te tonen in de grote monumentale tentoonstellingszaal. De Antwerpse schilder presenteert er zijn schilderijen gemaakt in Berlijn, waar hij nu reeds een jaartje een atelier heeft. De schilderijen laat hij sporadisch contrasteren met vroeger werk.

Naast de monumentale doeken hangen er ook de aquarellen die hebben gediend als studie voor de grote werken. En zo gunt Liekens ons een blik in zijn scheppingsproces. Wat de bezoeker te zien krijgt zijn sprookjes. Zijn werken vragen om "gelezen" te worden. Verdwaal, kijk, kijk nog een keertje, ontdek, en ga verder en op het einde van de rit wacht je een gelukkige glimlach.

"Wil je me vragen stellen of vertel ik gewoon?", informeert Tom Liekens (°1977 - foto). Wij zitten op een bank voor "Einde van een sombere dag", genoemd naar het gelijknamige doek uit 1907 van Valerius De Saedeleer (1867-1941).

Bij de Saedeleer krijgen we een vergezicht van Sint-Martens-Latem met de natuur geborsteld in subtiele groenschakeringen, sterk perspectief en een haast perfecte compositie. Bij Liekens: neergeknalde dieren en achter de kadavers de protserig poserende jagers. En verder een diep woud rijk aan alle tinten en schakeringen.

“Ik schilder snel: een dergelijk monumentaal doek is er na één week werken. Maar mijn voorbereidingstijd duurt lang: veel opzoeken in bibliotheek of internet, en nadien knippen en plakken zoals ik een collage zou maken. En dan maak ik een aquarel als voorstudie. Ik schilder heel transparant: eerst acryl en dan wat olieverf. Waar ik ook niet vies van ben: het gebruik van sjablonen. Kijk deze bladeren dat zijn sjablonen die je zo kan kopen in de winkel: ik kleef die op het doek en hop dat moeten we alleen maar inkleuren. En zo krijg je een mooi contrast tussen de harde, bijna industriële manier van schilderen en de organische wijze ervan.”

Liekens vertelt gul hoe hij een werk concipieert en uitwerkt maar er blijven die kleine, haast onzichtbare details waardoor hij net niet in de valkuil van de kitsch tuimelt. Welke details? De zacht druipende verf als symbool voor regen of condens, de kleurschakeringen – hij gebruikt onder meer 35 tinten groen –, en vormen in zwart-wit.

En dit alles gekoesterd binnen een krachtig verbindende compositie die sterk doet denken aan de rijke traditie van de decoratieve patronen van de Vlaamse wandtapijten. En dan is er nog iets nodig: de visionaire en artistieke kracht waardoor het tafereel niet banaal maar subliem en uniek wordt, met andere woorden het inzicht en de techniek van Tom Liekens.

Een wisselend parcours

Liekens studeerde wetenschappen-wiskunde aan het Heilig-Hartcollege in Heist-op-den-Berg.

In het vijfde jaar wilde hij nog bioloog worden, maar het artistieke virus dwong hem naar de Academie van Antwerpen. Daar kreeg hij les van Fred Bervoets (°1942): “Hij slaagt er als geen een in om een student te stimuleren, Bervoets straalt geen energie uit, Bervoets is energie. Hij kiest ook voor een grillig artistiek pad, steeds iets anders doen, wars van conventies of de verwachtingen van de kunstmarkt.”

De jonge carrière van Tom Liekens lijkt wel een kopie van Bervoets: telkens doet hij iets anders, maar er blijven raakpunten. Wie nu kijkt naar "Mammoet" een werk uit 1999 dat door de academie werd aangekocht en nu voor het eerst aan het grote publiek wordt getoond, is verbaasd: “Toen ik "Mammoet" terugzag besefte ik dat ik als schilder niet beter of slechter ben geworden, neen, ik maak gewoon ander werk.”

"Mammoet" doet in niets vermoeden dat dit een schilderij van Tom Liekens is die in 2010 tinnen soldaatjes borstelt (foto) of zelfportretten schildert in zijn Berlijnse atelier: “Berlijn werkt ontzettend inspirerend. De stad straalt energie uit; er heerst een vrolijke anarchie en er is veel groen, want de natuur heb ik nodig. Ik blijf die kleine jongen die heel vroeg in de ochtend ging wandelen langs de Nete.”

De grote vrijheid van Berlijn

Vroeger schilderde Liekens liever geen mensen, en als ze al aanwezig waren dan kregen ze een bijrol want de natuur beeldt de dramatiek van het menselijke bestaan uit. En dan zet hij nu de stap naar mansgrote zelfportretten: “Het heeft allemaal te maken met Berlijn. Echt. Berlijn was voor mij een nieuw begin. Ik voelde me zo vrij. Er was niemand die over mijn schouder keek.”

En dus schilderde hij "Selfportrait as artiste maudit" (foto), laveloos ligt Tom tegen de vlakte met naast hem een zittende droef ogende hond. Eén jaar later schildert hij opnieuw dit tafereel (foto): Tom zit bij een vuurtje, een deken over schouders geslagen, twee gapende schoenen, en weer een hond. Liekens speelt als geen ander met het cliché; hij jongleert er mee en komt er ook altijd mee weg.

Uit diezelfde periode dateren twee grote werken "Sleepwalker, call from the North" en "Sleepwalker, call from the South". Twee zelfportretten; blootsvoets met alleen een lang badlaken over de schouders, voor het Noorden versierd met twee wolven, voor het Zuiden met een luipaard. Het is haast fotorealistisch geschilderd tot de vingers en de nagels toe.

De schilder als de behoedzame predikant. Wij durven er niet naar te vragen want het is dezelfde Liekens die zei dat er niet te veel praatjes moeten worden gemaakt over een kunstwerk. De artiest behoeft niet alles uit te leggen. Of een andere uitspraak van hem:

“Ik ben geen impressionistische landschapsschilder. Ik ben een romanticus: ik beleef iets en sluit me dan op in mijn herinnering.” En in die herinnering gaat het idee gisten. Of een hond anatomisch juist is geschilderd, van ondergeschikt belang, of een landschap echt bestaat, niet belangrijk want het bestaat in de fantasie, en of het geschiedkundig juist moet zijn, ach wie maalt daar om, want waarom mag Karl May niet samen met Zorro op het doek?

We confronteren Tom met een citaat uit het fijn gestileerde en flink gedocumenteerde boek "De Bruid van Marcel Duchamp" van K.Schippers: ”Duchamp heeft eens gezegd dat een kunstenaar een werk maar voor vijftig procent afmaakt. Het wordt voltooid door degene die het ziet en er eventueel iets over denkt of schrijft.”

Een brede glimlach ter bevestiging: “Helemaal mee eens.” Thuisgekomen ligt Fonske, onze chihuahua, te doezelen aan de rand van de vijver, één pootje bengelt boven tien roerloze goudvissen, zonnend aan het fonkelend wateroppervlak. Dit is een tafereel voor Tom Liekens: vredig op het eerste gezicht, maar het gevaar schuilt in een onverwachte reiger of de klauw van een hitsige kater. Sprookjes zijn zowel behoorlijk wreed als wreed schoon. Zoals de geschilderde vertellingen van Tom Liekens.

Yves Jansen

Menschen, Tiere, Sensationen

Tom Liekens

De Warande, Turnhout

tot 1 augustus

www.warande.be

www.tomliekens.com

Meest gelezen