Spoor vrij voor de private reizigerstrein? - Rob Heirbaut

Als het van de Europese Commissie afhangt, is de NMBS over een paar jaar haar monopolie op het Belgische spoor kwijt. De Europese Commissie stelt voor om de markt voor het binnenlandse reizigersverkeer vanaf 2019 te liberaliseren, waardoor de NMBS concurrentie zou krijgen.
analyse
Analyse

Andere takken van het spoorverkeer in Europa werden eerder al geliberaliseerd: het goederenverkeer, en het internationale reizigersverkeer. Zo heeft NMBS Logistics in het goederenverkeer intussen al 12 concurrenten op het Belgische spoor. En de Eurostar naar Londen zal binnenkort concurrentie krijgen van Duitse ICE-treinen, die vanuit Frankfurt en Amsterdam via Brussel door de Eurotunnel naar Londen zullen rijden.

Beheersovereenkomst

Tot nu toe sluit de federale overheid om de vijf jaar een beheersovereenkomst af met de NMBS. Daarin staan heleboel doelstellingen die de NMBS moet halen, en allerlei voorwaarden (bijvoorbeeld over de ticketprijzen). De Europese Commissie vindt dat het anders georganiseerd zou moeten worden. De overheid zou het reizigersverkeer over het hele spoornet niet meer rechtstreeks aan Ć©Ć©n bedrijf mogen toewijzen. Het Belgische spoornet zou in minstens drie contracten verdeeld moeten worden. Voor elk contract moet de overheid een aanbesteding houden.

Spoorwegbedrijven die denken dat ze het beter en goedkoper kunnen doen dan de NMBS mogen een bod indienen, en de overheid is dan verplicht om het beste bod te kiezen. Niet noodzakelijk dat van de NMBS dus. De winnaar mag dan de komende jaren de treinverbindingen van het contract exploiteren.

Buitenlandse voorbeelden

De Europese Commissie verwijst naar landen waar een dergelijk systeem al bestaat, zoals Groot-Brittanniƫ en Duitsland. Volgens de Commissie rijden de treinen er stipter, zijn de reizigers meer tevreden, en moet de overheid minder subsidies betalen aan de spoorwegbedrijven.

Want ook in een geliberaliseerd systeem is openbaar vervoer onleefbaar zonder subsidies van de overheid. In Noord Rijn-Westfalen zegt de overheid dat ze sinds de liberalisering 1 euro per treinkilometer bespaart. Omgerekend naar Belgiƫ zou dat een jaarlijkse besparing van 85 miljoen euro per jaar betekenen. In Groot-Brittanniƫ heeft de liberalisering echter geen winst voor de overheid opgeleverd en zijn de treinkaartjes veel duurder geworden.

De NMBS is niet voorbereid op concurrentie

Verschillende spoorwegbedrijven zijn zich volop aan het voorbereiden op de liberalisering, en hebben dochterbedrijven opgericht of opgekocht, waarmee ze meedingen bij aanbestedingen. Zo is Arriva, een dochter van Deutsche Bahn, al actief in Groot-Brittanniƫ, Polen en Nederland. Het Franse SNCF heeft een dochterbedrijf Keolis, dat treinverbindingen in Duitsland exploiteert. Ook het Italiaanse overheidsbedrijf Ferrovie dello Stato heeft een dochtebedrijf Netinera in Duitsland. De NS, de Nederlandse evenknie van de NMBS, tenslotte heeft Abellio opgericht, en haalde aanbestedingen binnen in Groot-Brittanniƫ en Duitsland.

De NMBS heeft zich nog niet echt voorbereid op concurrentie. De NMBS heeft een zware kostenstructuur, met veel personeel, en bovendien een berg schulden. Topman Jo Cornu erkent dat de NMBS op dit ogenblik de concurrentie niet aankan, en zich hierop zal moeten voorbereiden. Maar hij betwijfelt of de liberalisering wel de voordelen zal opleveren die ervan worden verwacht. De vakbonden bij NMBS zijn gekant tegen de liberalisering, en proberen samen vakbonden uit andere Europese landen de plannen tegen te houden.

Europees parlement zoekt compromis

Het Europees Parlement zal in februari stemmen over het voorstel van de Commissie. Achter de schermen wordt er druk gelobbyd om het voorstel bij te sturen. Enkele Belgische europarlementsleden spelen een sleutelrol in het parlement: Said El Khadraoui, transportspecialist van sp.a, en Mathieu Grosch, een christendemocraat uit de Oostkantons hebben de verantwoordelijkheid gekregen om een compromis te vinden in het parlement. Ze lijken er alvast in de bevoegde transportcommissie van het Europees parlement in geslaagd te zijn om de plannen van de Commissie af te zwakken, en de liberalisering met enkele jaren te vertragen.

Grote gevolgen voor iedereen

De liberalisering van het binnenlandse reizigersverkeer kan grote gevolgen hebben voor de NMBS, het NMBS-personeel, en voor de treinreizigers. Het is dan ook opvallend dat de regering er nog geen standpunt over heeft ingenomen. Ook in het federale parlement blijft het stil over dit dossier. Alle aandacht lijkt de voorbije maanden gegaan te zijn naar de topbenoemingen, en naar de problemen met de stiptheid.

Dit in groot contrast met Nederland. Daar is er in het parlement fel gediscussieerd over het voorstel van de Commissie, en heeft de regering bekend gemaakt dat ze gaat proberen om het plan tegen te houden. Ook al heeft een impactstudie, besteld door de Nederlandse overheid, aangetoond dat liberalisering voordelig kan zijn voor de belastingbetaler. Enkele regionale lijnen in Nederland worden al uitgebaat door privƩ-ondernemingen (o.a. in Nederlands Limburg), en zij dringen dan weer hard aan op het volledig openstellen van het Nederlandse spoornet voor concurrentie.

Het dossier heeft nog een lange weg te gaan. De ministers van Transport van de verschillende Europese lidstaten moeten er zich nog over buigen, en daarna moeten ze gaan onderhandelen met het Europees Parlement . Een akkoord komt er wellicht pas begin 2015.

Dit wordt dus een dossier voor het volgende Europese parlement, maar ook voor de volgende federale regering, Ć©n voor de volgende Vlaamse regering, want het spoor is ook belangrijk voor het Vlaamse mobiliteitsbeleid. Waarom zou de Vlaamse overheid bijvoorbeeld geen aanbestedingen kunnen organiseren voor treinen die uitsluitend in Vlaanderen rijden?

En dus is het dossier meteen een thema waarover gedebatteerd kan worden in de aanloop naar de verkiezingen van 25 mei, tussen kandidaten op de Vlaamse, federale Ć©n Europese lijsten. Wat denken politici over liberalisering ? Is dit goed of slecht voor het mobiliteitsbeleid in Vlaanderen ? Is het goed of slecht voor het personeel en de reizigers ? Voor wie zich wat wil inwerken in de materie: kijk donderdagavond naar Panorama, om 21u30 op Canvas.

(Rob Heirbaut is journalist bij VRT Nieuws.Ā Samen met Hilde De Windt heeft hij over de mogelijke privatisering van het spoor een reportage gemaakt voor Panorama. "Het vrije spoor" op donderdag op Canvas om 21u35.)

Meest gelezen