De Groote Oorlog

Ik heb drie keer het rondje van alle zalen gedaan en ik heb enkele lezingen/gesprekken bijgewoond en ik kan alleen maar besluiten dat er - nu nog althans - een levendige belangstelling bestaat voor die straks allicht vergeten oorlog (er zal niemand meer in leven zijn die 14-18 heeft meegemaakt en het op de televisie kan navertellen).

Historica Sophie De Schaepdrijver schreef haar "De Groote Oorlog" al in 1997. Haar standaardwerk over het Koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog is zestien jaar later nog altijd in druk en ongeëvenaard. Het was het eerste (!) historische relaas van 14-18 dat niet was doordrenkt was van of gekleurd door romantiek, dramatiek of ideologie.

In 1997 werd er wat lacherig/onwennig gereageerd, omdat een jonge vrouw (De Schaepdrijver was toen 36) zich aan zulk een heikel onderwerp waagde, tot bleek wat voor curriculum ze kon voorleggen, tot bleek dat haar boek stond als een huis. Ze doceert overigens al meer dan vijftien jaar aan Amerikaanse universiteiten. Het was een plezier om haar terug te zien voor een eenmalig gesprek op de Boekenbeurs.

In een ander gesprek, gemodereerd door collega Annelies Beck, kwamen drie auteurs aan het woord die recent een roman over de Groote Oorlog hebben geschreven: Stefan Brijs van "Post voor mevrouw Bromley" dat al wat ouder is, Stefan Hertmans met "Oorlog en terpentijn", over zijn grootvader die soldaat was aan de IJzer én schilderde (het boek maakt furore in Nederland, dat buiten de Eerste Wereldoorlog bleef) en Kris Van Steenberge van "Woesten", ook al bejubeld in Nederland.

Annelies Beck debuteerde overigens twee jaar geleden zélf als romancière met "Over het kanaal", het verhaal over Belgische oorlogsvluchtelingen die in Glasgow terechtkwamen. Het deed en doet deugd aan mijn hart dat er van de tienduizenden verhalen die er over 14-18 te vertellen zijn, toch enkele op papier bewaard blijven, niet in een stoffige universiteitsbibliotheek (excuus voor het cliché), maar op een ereplaats in het uitstalraam van de boekhandel en op de schabben van de Boekenbeurs.

Eén uitspraak uit het boeiende gesprek raakte mij: over de kloof die gaapt tussen wat frontsoldaten (of ze nu aan Duitse of aan "geallieerde" kant vochten) echt hadden meegemaakt en wat ze daarover thuis durfden te vertellen. Want hoe kun je uitleggen dat je jarenlang als een dier hebt geleefd in de loopgraven?

Nog zo'n conservator van verhalen en volkse vertellingen is Roland Bergeys, minder bekend schrijver/acteur en muzikant, die met "Aanvallen!" een merkwaardig boek heeft geschreven (en daar ook een versie van op de planken brengt). Het gaat over Edward Ceulemans die aan Alzheimer lijdt en in zijn wanen opnieuw in de loopgraven van WO I staat, de periode in zijn leven die hem het meest heeft getekend. Een beklijvend verhaal.

Lang niet slecht ogen de stripverhalen die Ivan Petrus Adriaenssens heeft getekend over WO I: "Afspraak in Nieuwpoort" en "Elsie en Mairi, engelen van Flanders Fields". Het enige probleem is natuurlijk dat de Fransman Jacques Tardi meer dan 30 jaar geleden al de norm heeft gezet met zijn stripepossen (later herdoopt tot grafische romans) over de loopgravenoorlog, zoals "Het ware verhaal van de onbekende soldaat". En dan lijkt ook een goed stripverhaal als dat van Adriaenssens een afkooksel.

Een indrukwekkend maar geen makkelijk boek is dan weer "De oorlog in spotprenten" van Paul Van Damme. Meer dan 400 cartoons bracht Van Damme samen, waarin meer dan de oorlog zelf, de "vijand" (van welke kant ook) werd gehekeld, als monster voorgesteld. Maar er zijn ook schrijnende spotprenten tégen oorlog en militarisme in opgenomen. En elke prent wordt geduid en gesitueerd. Een boek om cadeau te doen.

Ik voelde enig voorbehoud bij "Ten oorlog!", het boek van de tv-reeks, allebei onder meer het werk van Arnout Hauben, bekend als televisiewandelaar en observator. We hebben een leuk format, lijkt mij de achterliggende gedachte te zijn geweest, laten we dat eens toepassen op de Eerste Wereldoorlog. En ook al stapt Arnout Hauben inderdaad van de Noordzee tot in het Turkse Gallipoli, en liggen de verhalen en anekdotes voor het oprapen, het project mist diepgang. En de titel is uiteraard gepikt van het toneelstuk van Tom Lanoye.