Het trauma van Boston - Erik De Soir

16 april 2013. Even de tijd nemen om terug te blikken op de schokervaringen die sedert enkele dagen, als een onbehaaglijke greep uit het alledaagse leven, de media beheersen. Belgische jongeren gaan vechten in Syrië en de uitgebreide berichtgeving daarover schudt de publieke opinie wakker. Woorden als (de)radicalisering en extremisme beheersen het betoog van beleidsverantwoordelijken en specialisten die antwoorden zoeken op wat lijkt op een plotse golf van aangepraat radicalisme. Vanuit de paradigma’s van de sociale psychologie – sociale normalisatie, sociaal conformisme, creatie van een vijandsbeeld, gehoorzaamheid aan gezag, enz. – is het gedrag van deze jongeren nochtans begrijpelijk.

Amper bekomen van de vreselijke verhalen over Syrië, krijgen we ons eigen dramatisch busongeval. Een bus met Russische jongeren op doortocht naar Parijs duikt vanop een brug op de E34 in Ranst (Oelegem) de diepte in: de beelden van de doden en de gewonden roepen op onweerstaanbare wijze de herinneringen aan het busongeval van Sierre op. Een massale hulpverlening komt op gang en Russische vliegtuigen op de tarmac in Zaventem herinneren aan de militaire toestellen die de lichamen van ‘onze kinderen’ terugbrachten. De Facebook pagina’s van de familieleden van de Sierre-slachtoffers liegen er niet om: een klap in het gezicht en opnieuw slapeloze nachten. Een jaar geleden wordt plots terug gisteren. Gisteren zindert door tot vandaag en is opnieuw ondraaglijk.

Op een NATO symposium in Milaan luister ik deze ochtend geboeid naar de vooruitgang van de technologie waardoor het mogelijk wordt om soldaten met een amputatie van alle ledematen, genitale amputatie inbegrepen, in leven te houden. Het roept het debat van morele beslissingen en – dilemma’s op waarmee ook onze militaire artsen geconfronteerd worden in tijden van oorlog. Het redden van een mensenleven is heilig en de overlevingskansen zijn erg hoog geworden, maar op de achtergrond duikt het spook van een levenslange psychologische traumatisering en helletocht op.

De debatten blijken achteraf een voorspellend teken te zijn geweest van de plotse intrusie van de vreselijke realiteit in Boston: terreur tijdens een sportmanifestatie en tientallen slachtoffers met afgerukte ledematen. Opnieuw komen morele dilemma’s in zicht. Meteen speelt ook de wet van de reeksen mee. Mensen hebben wetmatigheden nodig om de complexe realiteit te kunnen bevatten: de berichtgevers gaan op zoek naar eerdere aanslagen tijdens sportmanifestaties. Alsof er een verband is tussen de disparate ellende waarmee de lopers in Boston plots geconfronteerd werden en de Israëlische atleten die lange tijd geleden tijdens de Olympische spelen gegijzeld werden.

De vragen van de journalisten die me één na één beginnen te bellen, zijn gelijklopend: welk soort trauma loop je op als je met een dergelijke ingrijpende gebeurtenis geconfronteerd wordt?

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de verwerking van een trauma het moeilijkst is na een intentionele daad van een mens of een groep mensen die zich op blinde wijze richt(en) op andere onschuldige mensen; het is verwerpelijk en onbegrijpelijk dat een sportfeest wordt omgetoverd in een hel. Niemand kan aanvaarden dat je gelijk wanneer door gelijk wie met gelijk wat kan gedood worden, want dan lijkt het leven aan samenhang en zinvolheid te verliezen.

De getuigenissen van slachtoffers die geconfronteerd werden met afgerukte ledematen lezen als een trein. Lopers die na een marathon doorlopen naar het ziekenhuis om bloed te geven. Anderen die hun sportkledij verscheuren en er verbanden mee maken. Elke ramp creëert een venster waarin de mens tijdelijk het beste van zichzelf kan laten zien en over een onuitputtelijke reserve aan overlevingsenergie lijkt te beschikken. Allen voor een, een voor allen. De boodschap van veerkracht en onverzettelijkheid wordt gretig opgepikt door officiële woordvoerders. Het Amerikaanse volk zal zich niet uit zijn evenwicht laten slaan door dit soort laffe daden.

Aan de andere kant staan de getroffenen die abrupt en in een oogwenk tegen de grond werden gesmakt en moesten lopen voor hun leven. Hun ogen spreken boekdelen: dit soort gebeurtenissen kan je nooit echt plaatsen.

Je leven valt hierdoor definitief in een plooi. De tijdstelling wordt voortaan: voor of na de aanslag.

Een trauma is per definitie onuitspreekbaar. Een gebeurtenis die overweldigt en je inbeeldingskracht te boven gaat of ervaringen waarvoor je geen mentale representatie in je psyche hebt, zijn met geen therapie te integreren. Je kan ze hoogstens met behulp van een deskundige begeleiding een plaats in je autobiografie geven en leren om te gaan met die onuitwisbare kras op je ziel.

De beelden van een loopwedstrijd, de geur van spieropwarmende zalf, de aanmoedigende geluiden van omstaanders tijdens een jogging, de unieke gevoelens en de gewaarwordingen van het lopen in een groep gelijkgestemden, wachtend op de euforie die zich van je meester maakt als je hersenen voldoende endorfine hebben aangemaakt of de smaak van een isotone sportdrank: elke vezel in je lijf krijgt levenslang voor wat betreft dit soort triggers.

De vernietiging van een monument. De jaarlijkse marathon is de sportieve hoogmis van steden en organisaties. Het sportieve symbool van verbroedering, antiracisme en solidariteit is beschadigd.

Nochtans is dat ook de dagelijkse realiteit van de inwoners van landen in staat van oorlog: bushaltes of politiekantoren in Irak, markten in Syrië of gebedsplaatsen van gelovigen in Pakistan.

Het is maar zeer de hoop dat de menselijke veerkracht, durf en vastberadenheid het blijft halen op de blinde terreur van de daders die een beschaving zijn symbolen willen vernietigen want anders bezorgen we de terroristen de overwinning die ze beogen.

(De auteur is traumapsycholoog.)