Een valse discussie over btw - Jan Nolf

Vooreerst toch dit. Laat het niemand een geheim zijn dat enkel de parlementaire oververtegenwoordiging van de advocatuur die invoering abnormaal lang heeft kunnen vertragen. Nochtans gewaagt de beroepssector zelf van een hoge “toegevoegde waarde” in haar juridische dienstverlening. Daarop hief de Belgische Staat tot nu toe merkwaardig genoeg nog steeds geen btw: Belasting op de Toegevoegde Waarde, weet u wel. Chapeau voor de lobby.

Dat maakte echter de rekening niet uit van Europa: daar moet een fractie van die gederfde btw-inkomsten toch aan afgedragen worden. Het resultaat is dat de Belgische belastingbetaler sinds 1995 jaarlijks ongeveer 80 miljoen euro plaatsvervangend aan Europa uitbetaalde: de afkoopsom van de uitzondering van de advocatuur. Over dat cijfer van De Tijd duiken er twijfels op maar over het principe niet. Het “nultarief” voor advocaten bestond dus ook vroeger alleszins niet echt. Jan met de pet betaalde gewoon mee, ook als hij geen juridische problemen had of zelf naar de rechtbank trok. Zo rechtvaardig was dat toch niet?

De invoering van btw voor wie op een advocaat een beroep doet is dus in feite een logische correctie op die fiscale sponsoring die de kostprijs van erelonen kunstmatig dempte. Of bekijk het anders: het liet in ieder geval advocaten tot dusver toe hogere erelonen aan te rekenen dan met een normale btw-regeling als marktconform aanvaard zou worden. Inderdaad zullen sommige erelonen misschien wat moeten getemperd worden. Wellicht niet de laagste, aan sommige protesten te zien.

Sinds de crisis toesloeg weten miljoenen landgenoten wat loonvermindering voor hun portemonnee betekent. Straks telt België in één klap 16.000 gediplomeerde belastingplichtigen bij om een belasting te helpen innen die over heel Europa bestaat. Pientere vertegenwoordigers van die 16.000 advocaten hebben overigens al uitgerekend dat hun kersverse aftrokmogelijkheid voor eigen btw-uitgaven de staat meer zal kosten dan het opbrengt. Merkwaardig dat ze er dan vroeger nog geen voorstander van waren. Doén dus, premier, die btw.

Het btw-tarief beloopt voor advocaten in Duitsland 19%, Finland 22% en Zweden 25% - allemaal landen die niet direct gekend zijn voor een barbarij jegens hun minder vermogende rechtzoekenden. Enkel Griekenland blijft met een nultarief van btw op advocaten voorlopig nog de weinig benijdenswaardige uitzondering.

Frankrijk poogde de zaak al jarenlang op twee sporen aan te pakken: 19,6% voor gewone erelonen en 5,5 % voor de rechtsbijstand die de Staat voor advocaten aan gepresteerde rechtsbijstand uitbetaalde. Dat onderscheid bleek niet te kloppen met de Europese regelgeving. Na een veroordeling door het Europees Hof van Justitie heeft ook Frankrijk heeft zich vanaf 1 januari 2011 aangepast: enkel nog 19,6%.

Juridische dienstverlening vergelijken met de uitzondering geldig voor basisproducten of sociale diensten à 6 of 12% klopt naar Europees recht niet en zou ook een nieuwe scheeftrekking veroorzaken. Niet alleen veel bedrijven maar alleszins het grootste deel particulieren die een advocaat raadplegen doen dat enkel sporadisch. Zij kunnen een standaard ereloon mét het normale btw tarief wel betalen – of zich daarvoor verzekeren. Het is dus niet correct dat justitie zo duur is als kaviaar: het is kaviaar waarvoor een nog te goedkoop btw-tarief bestaat.

Dat belet niet dat de toegankelijkheid van justitie voor iedereen inderdaad een basisrecht is. Het belet wel dat die dienstverlening voor iedereen aan een verminderd tarief zou verleend mogen worden. Het resultaat van zo’n veralgemeend voordeeltarief (dus minder dan de gewone 21%) zou immers bij uitstek een Mattheus-effect creëren. Door de blijvend verminderde overheidsinkomsten kunnen dan nooit voldoende investeringen gebeuren in een performant justitieapparaat, noch in goed geselecteerde rechtsbijstand voor wie het nodig heeft. Want dààr hapert het beleid wél en ligt het risico van justitie ‘for the rich only’ Bijgevolg is een lager btw-tarief geen oplossing want die centen heeft justitie nu net steeds structureel te kort.

De eerste bespaart op die belastbare meerwaarde. Ze vloeit voort uit het oude pleidooi van professor Hendrik Vuye: “justitie is te belangrijk om aan juristen over te laten”. Dat geldt bij uitstek ook voor advocaten. Ook zijn collega Marcel Storme verdedigde een opleiding van het grote publiek voor ‘do it yourself justice’. Dat vergt op lange termijn een zorg van de wetgever voor minder ingewikkelde wetgeving.

Op korte termijn vraagt het van de minister van justitie slechts een evidentie anno 2013: klantvriendelijke websites van alle rechtbanken die niet alleen informatie geven maar hen ook neutraal bijstaan met interactieve formulieren. Voor veel materies van alledag, van huur tot partnerconflicten, van GAS en kleine facturen tot bewindvoering over Alzheimer-patiënten is een advocaat dan zelden nog een meerwaarde. Dan bespaart de consument van justitie zich niet alleen de btw maar de hele factuur.

De tweede behoort tot de kern van de ethiek van een nieuwe justitie. Stop de blinde invorderingsindustrie die armen armer maakt. Verplicht die legers van de economische macht tot een andere aanpak: van nutsvoorzieningen tot parkeerbedrijven en zelfs tot grote ziekenhuizen en scholengroepen evenals sociale huurmaatschappijen. Verplicht hen tot respect voor mensen in echte moeilijkheden. Voer opnieuw in wat dan minstens 33% procedures bespaart en de menselijke kant van justitie restaureert: de verplichte oproeping tot gratis minnelijke schikking.
Die 33% procedures minder, dat is een besparing die het hoogste btw-tarief nog het nakijken geeft.

(De auteur is ere-vrederechter. U vindt hem op Twitter@NolfJan )