De illusie van veiligheid - Erik De Soir

De getroffen scholen keerden het afgelopen jaar in elk geval niet terug naar het skioord in St Luc… zeker niet met de bus. Dat is te gevaarlijk. Bussen verongelukken. Beter de trein nemen naar de zee. Zwemklassen in de plaats van sneeuwklassen. Ik heb toen gezwegen over de talrijke scholen die ik de voorbije twintig jaar begeleidde nadat een leerling verdronken was…

Het noodlot lijkt echter sedert enkele maanden eerder toe te slaan op het spoor terwijl dagelijks miljoenen mensen onbezonnen de trein blijven nemen. Er is vaak geen ander alternatief.

Nochtans zouden we allemaal bruusk gewekt kunnen zijn uit de dagelijkse roes van veiligheid, vertrouwen, voorspelbaarheid en controleerbaarheid waarin we voortdurend de trein nemen of waarmee we vaak onverschillig voor een gesloten overweg staan terwijl er goederenwagons voorbij bulderen. Treinen zijn zo gewoon dat ze veilig zijn. Ongevallen zijn zeldzaam. We herinneren ons nog wel de ongevallen van Pécrot (2001) en Halle-Buizingen (2010). Maar de tijdspanne tussen beide ongevallen toont aan hoe uitzonderlijk een treinongeval wel is.

Op 04 mei van dit jaar werd Wetteren in de loop van de vroege nacht getroffen door een giframp die zijn gelijke niet kende in de recente geschiedenis van ons land en waarvan de sporen ons nog lang zullen bijblijven. Het was een echt wake-up call voor autoriteiten en verantwoordelijken van gevaarlijke goederentransporten. Shit may really happen.

Ruim een maand later ramde een passagierstrein in het Duitse Bad Laasphe een vrachtwagen: er vielen zo’n 30 gewonden waarvan sommigen ernstig.

Op 06 juli ontspoorde en ontplofte een goederentrein met ruwe olie in het Canadese stadje Lac-Mégantic. Aanvankelijk leek de menselijke balans nog wel mee te vallen, maar uiteindelijk ligt het aantal vermisten eind juli nog op een zestigtal. Mogelijk een 50-tal doden, kopten de kranten die de meest recente verslagen van dit ongeval brachten. Volgens Edward Burkhradt, een topman van de treinmaatschappij, was de handrem van de goederentrein ‘onvoldoende opgetrokken’.

De melding van de vermoedelijke oorzaak van dit ongeval gebeurt blijkbaar op een even laconieke wijze als deze waarmee de Franse woordvoerders de reden omschreven van alweer een ander treinongeluk in Brétigny-sur-Orge in de Parijse voorstad: een defect stuk metaal van een wisselstuk.

Intussen was er begin juli ook al een trein ontspoord in Zuid-Rusland – door de hitte… - en vond er een andere ontsporing – met 30 gewonden, vooral buitenlandse toeristen - plaats te Thailand tussen Bangkok en Chiang Mai.

Terwijl slachtoffers getuigen hoe ze plots uit hun dagelijkse routine werden gerukt en ze abrupt in een hel van gruwel en dood terechtkwamen, waarbij ze mensen zagen verminkt worden of sterven.

Maar de beelden van de treinramp in de streek van Santiago De Compostella overtreffen alle voorgaande. De zoektocht naar de oorzaak is reeds onmiddellijk begonnen. Opnieuw laconiek. De trein zou 180km/u gereden hebben in plaats van de 80km/u die op een dergelijke plaats van toepassing is. Ik kan het me niet inbeelden. Ik wil het me zelfs niet verbeelden, maar op het internet kan de ontsporing bekeken worden. Ik zal ze niet bekijken. Uit respect voor alle getroffenen.

Terwijl we nog niet echt hersteld zijn van de ondraaglijke tunnelbeelden die de Zwitserse politie ter beschikking stelde op het internet, omdat ze in de vragen naar transparantie en duidelijkheid van een aantal Lommelse ouders een kritiek op de reddingsoperaties hoorden, zouden we alweer andere rampenbeelden moeten bekijken. En lezen hoe anonieme betweters op internetfora van stapel gaan om de wereld voor dit soort noodlottige ongevallen te behoeden. Bewegende beelden heb ik niet nodig. De foto’s zijn voldoende. Hopen maar dat de journalistiek zich deze keer aan de gordellijn van de getroffenen houdt en er een soort deontologische code op na zal houden.

Een trein die verongelukt en er nadien uiteengereten bijligt, reddingswerkers die in dekens gewikkelde lichamen afvoeren, mensen die elkaar verweesd en bebloed ondersteunen en naar vrienden of verwanten op zoek zijn, de stilte voor de storm die zal ontstaan als zovele families het onontkoombare verlies van een dierbare zullen vernemen.

Witte bloemen, collectieve gebedsmomenten, kaarsen, optochten van regeringsleider en politici die de slachtoffers verzekeren dat alles voor hen gedaan zal worden, hulpverleners die zich de tranen uit de ogen wrijven, etc. Ik wilde het even niet zien, maar er is deze zomer geen ontkomen aan.

Maar ik blijf me wel afvragen, welke duurzame impact deze rampen zullen hebben op het collectief geheugen van de dagelijkse treinpendelaars – die in het dichtslibbende verkeer geen andere keuze hebben dan collectief te reizen, geen betere keuze, zoals de reclamecampagnes het aanbrengen… - en de bestuurders van treinmaatschappijen in tijden van crisis.

Het samengaan een verouderende infrastructuur – misschien iets minder deugdelijk onderhouden in tijden van economische crisis – met mensen die achteloos omspringen met het lot van anderen die ze moeten vervoeren, zoals zelfs gebeurt met cruiseschepen die te dicht langs de Italiaanse kust varen: het is een dodelijke cocktail in het licht van de onzichtbare hand achter dit alles die wikt en weegt.

Zwemklassen in plaats van sneeuwklassen… met de trein in plaats van met een bus… we zullen er niet aan ontkomen, maar moeten alert blijven in deze opeenvolging van tragedies.

En mensen die lijden troosten. Heel erg veel troosten. Met woorden zoals Paulo Coelho die gebruikt in zijn laatste bestseller De Aleph of de ring van het leven, gelovend in betekenisvolle synchroniciteit, gebruikt hij waarschijnlijk niet zomaar de metafoor van de trein.

‘Mensen van wie we houden, verlaten ons nooit, zelfs niet als ze abrupt bij ons weggerukt worden en door de poort van de dood naar een andere dimensie reizen. Ze lijken dan zo ver weg en toch blijven ze bij ons. Ze blijven op onze trein mee door het universum reizen. En net zoals wij, tijdens een treinreis, niet zien wie er in de wagon voor of achter ons zit, zien we ook onze dierbaren niet die met ons mee reizen in een andere dimensie. Dat we niet meer met hen kunnen praten en evenmin kunnen weten wat er zich in die andere wagons afspeelt, is eigenlijk irrelevant. Ze zitten daar. Ze zijn daar. We voelen hun aanwezigheid in de kleine dingen van elke dag. Zo is wat we “het leven” noemen een trein met vele wagons…’"

(De auteur is traumapsycholoog.)