De kleine garnaal is de pineut - Jan Nolf
"De overwinning heeft duizend vaders maar de nederlaag is een wees," een favoriete quote van wijlen president Kennedy. Omdat hij niemand anders dan zijn broer vertrouwde voor de jacht op de maffia, stelde hij zijn broer Bobby aan als minister van Justitie. Van zoveel onderling vertrouwen kan in het Belgisch anti-fraudebeleid natuurlijk niemand dromen. Het wordt al helemaal een sport als politiek en parket elkaar de fiscale zwarte piet toespelen. Dat doen die mediaspelers over het hoofd van de arbiter heen: de rechter die weer eens een rode kaart trok wegens afgekeurd doelpunt.
Verontwaardiging: de kerosine voor verandering ?
De publieke verontwaardiging over de vrijspraak van prins de Croy-Soire wegens een procedurefout is nog niet bekoeld. In de eerste weken bioskoopgang van ‘Het Vonnis’ van Jan Verheyen verloopt die afkoeling wellicht ook wat trager. Staatssecretaris Crombez bluste een grote week geleden alle mediabrandjes daaromtrent met de belofte dat de zgn. Wet Landuyt dat soort fratsen in de toekomst zou vermijden. De zwarte bladzijde van de zwart geld-bestrijding was omgeslagen. De eindgeneriek van Het Vonnis was dus al achterhaald, zo mochten we begrijpen.
En net erna donderde het nieuws over het HSBC-dossier uit de kast. Die grootste bank ter wereld, met hoofdzetel in Genêve (u had het kunnen raden) zou in België een strafproces aangesmeerd te krijgen als criminele organisatie. Meteen waarschuwden juristen ook hier al voor procedureproblemen: pas het tegendeel ware nieuws geweest.
In het prinselijk dossier werd van een verdachte verwacht dat hij de eed zou zweren over de eigen bekentenis. Een beginnersfout: zelfs in de eerste de beste Amerikaanse politieserie leer je al dat het Vijfde Amendement je daartegen beschermt. In HSBC lijken bankgeheimen echter verkocht. Moedige klokkenluiders of verdachte helers: rechters zullen altijd het kaf van het koren moeten scheiden.
Maar de topman van de witwascel, Jean-Claude Delepiere gaf het echte openingsschot: “de politiek laat fraudeurs gaan”, liet hij overal optekenen waar een pen of microfoon in de buurt was. Misschien had ook hij net Het Vonnis gezien. Niet minister Turtelboom maar opnieuw John Crombez speelde de hete aardappel door aan wat voor de eenvoud “justitie” genoemd wordt. Verontwaardiging is als kerosine: ontplofbaar maar vluchtig.
Afkoopwet is slecht voor uw bloeddruk
De Antwerpse procureur-generaal Yves Liégeois voelde zich alvast aangesproken: die vond - terecht - dat de politiek jarenlang niet in justitie geïnvesteerd had en ook maar wetten van “bedenkelijke kwaliteit” uitbroedde. Niet zijn schuld, pleitte de voorzitter van het College van Belgische procureurs-generaal.
Er is maar één wet waarover je Yves Liégeois nooit hoort klagen, ook niet na de diamantoorlog binnenskamers: de Afkoopwet. Die belet nochtans helemaal niet dat fraudeurs jarenlange procedureveldslagen leveren: zelfs terwijl hun zaak in Cassatie onderzocht wordt kunnen ze nog overschakelen op onderhandelingen voor een minnelijke schikking en een blanco strafregister overhouden. Bart Verstraeten, de jongste aanwinst van het Antwerpse fiscaal parket is een expert in de materie, een traditie van vader op zoon.
Dat staat helemaal haaks op hoe de modale overtreder aangepakt wordt. Dat zijn pas vogeltjes voor de kat. Niemand blijkt zich in de parketten te herinneren dat de eerste bedenkers van die Afkoopwet (zoals toenmalige staatsecretaris Carl Devlies) anno 2009 nog dure beloftes maakten: “dank zij minnelijke schikkingen zullen de rechtbanken zich kunnen toeleggen op de zeer zware dossiers”. In de harde praktijk blijkt de omgekeerde waarheid gebeiteld.
De Afkoopwet is een spitstechnologische niche van dure advocaten. Dus iets voor miljonairs die slechts als extraatje 40.000€ stempelgeld opstrijken vanuit de Dominicaanse Republiek, zoals projectontwikkelaar Didier De Witte. Het is dan de kleine man of vrouw die ‘voor het principe’ voor de rechter gesleept wordt, mediatiek getipt en gretig met draaiende televisiecamera’s aan de schandpaal genageld.
Dàt moet een fraudeur in maatpak nog eens overkomen.
Nu al lezen dat veel HSBC-fraudeurs mikken op een minnelijke schikking is veel slechter voor de bloeddruk van de gemiddelde belastingbetaler dan de film van Verheyen. Het verschil is wel dat de rode loper voor de zwarte fortuinen geen bloederige fictie maar cijfermatige realiteit is.
Verontwaardiging en de kleine garnaal
Het koppel dat dit voorjaar in Zedelgem 100€ meegraaide van het fortuin dat uit de hemel gevallen leek, had die dag geen enkele constructie opgezet om zich frauduleus te verrijken. Integendeel: de verleiding van de opengecrashte safe, overkwam hen onuitgelokt op een fractie van een seconde: misdaadgeld ?
De “geldgraaiers” hebben toen inderdaad de foute beslissing genomen en 100€ voor zich gehouden. Dat het geen misdaadgeld betrof maar “spaarcenten gestolen bij een hardwerkende schroothandelaar” kon hen blijkbaar niet overtuigen. Ook nadat hun burgervader – een strafpleiter nota bene - de inzameling anoniem organiseerde via de brievenbus van het gemeentehuis. Niemand weet wie die Zedelgemse brievenbus vervolgens tot drie keer toe kraakte: het gebrek aan respect dat ook offerblokken soms ten deel valt. Alvast niet het echtpaar dat de banbliksems bij de wel eindeloos durende mediatieke uitspraak vernederd moest ondergaan. De brievenbusinbrekers zijn nog op de loop. En die van de safe van de hardwerkende schroothandelaar ook.
Dank zij de beelden van de donderpreek in de Brugse rechtbank kon de bloeddruk van eerlijk hardwerkend Vlaanderen iets naar omlaag. Met sommige rechters van de oude stijl kan nog bespaard worden op de vroegere ijzervreters van procureurs. Recht was geschied. Een voorbeeld was gesteld. Het leidde tot wat wel een schijnproces leek, een gespeelde rechtbank-fictie met mediatiek terugverdieneffect voor een keiharde justitie: ‘fort pour les faibles, faible avec les forts’. Een beetje in de stijl van wat de kleine garnaal uit de eerste wereldoorlog overkwam: één vergissing, één moment van lafheid en “fusillé pour l’exemple’.
Magistraten gaan steeds bewuster – of berekender - om met de mediamacht, stelde Folkert Jensma in een recent NRC-opiniestuk genadeloos vast: de togaberoepen zijn nerveus. Emo-justitie sluipt het strafrecht binnen. Zo lijkt justitie iedere dag verdachter op politiek.
(De auteur is ere-vrederechter. U vindt hem op Twitter@NolfJan)
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.