Is het integratiebeleid mislukt? - Johan Leman

44% van de Vlamingen vindt dat moslims een bedreiging zijn voor onze cultuur, 51% heeft nooit contact met personen van vreemde herkomst in zijn of haar buurt, 47% gelooft dat migranten komen profiteren van de sociale zekerheid, 45% wil alleen mensen van Belgische herkomst in de wijk. Ziedaar vier van de meest in het oog springende bevindingen die blijken uit de Vlaamse Migratie- en Integratiemonitor. De vraag die men zich daarbij kan stellen, is de vraag die men zo dikwijls, al jaren lang stelt: Heeft het beleid dan gefaald? Waar had het anders en beter gemoeten?

Ik zou er me gemakkelijk kunnen van afmaken door te verwijzen naar andere peilingen waaruit bv blijkt hoe weinig vertrouwen mensen vandaag hebben in allerlei instellingen (die niets met migratie te maken hebben), of in Europa, of in de Kerk, enzovoort… om dan gewoon af te sluiten met de bedenking dat mensen vandaag blijkbaar over heel veel zaken malcontent zijn en vergeten dat anderen in hun buurt misschien ook over hen niet zo content zijn. Maar ik zal dit niet doen. Laten we ons bij onze twee vragen houden, vertrekkende van de vier bevindingen.

Dat 44% van de Vlamingen in de Islam als godsdienst een bedreiging zien en zeker niet een godsdienst die een positieve bijdrage levert aan het Westen, lijkt me een te verwachten gegeven. Hoe wil je? Na “Nine eleven”, en met de vele negatieve aspecten die vanuit de Islam via allerlei beelden bij ons de huiskamer binnenkomen, is de perceptie bij voorbaat al gedoemd om negatief te zijn. Dat er onvermijdelijk een overdracht van de negativiteit naar de mensen gebeurt die met de Islam geassocieerd worden, lijkt me weerom te verwachten.

Je moet al veel moslims onder je vrienden hebben, vermoed ik, om daar absoluut immuun voor te zijn. Heeft dat iets met integratiebeleid te maken? Mijns inziens niet. Dit heeft in alle geval veel meer te maken met wat er allemaal op onze planeet aan de gang is, dan met het integratiebeleid dat een lokale aangelegenheid is, maar waarmee wat elders gebeurt nu eenmaal onvermijdelijk interfereert. Kon het anders? Het is België niet dat het probleem van de taliban of de kwestie Syrië zal oplossen.

51% heeft nooit contact met personen van vreemde herkomst in zijn of haar buurt… Ja, ik denk dat dit een feit is. Zelf stel ik vast dat op veel plaatsen in Vlaanderen in het beste geval het contact erin bestaat dat iemand ergens een Tsjetjeen in zijn buurt heeft wonen, of via zijn kinderen weet heeft van de aanwezigheid van een Congolese leerlinge op school, die eventueel Franstalig is omdat ze een tijd in Wallonië gewoond heeft en die nu moet geholpen worden met Nederlands. En op basis van een beperkt aantal zeer fragmentaire ervaringen worden hele theorieën ontwikkeld over ‘de’ migrant en wat goed zou zijn voor hem. Ik begrijp dat. Zo zit ik toch zelf ook ineen als het over iets gaat waar ik maar een heel beperkte reële kennis van heb. Ik maak me daar niettemin een oordeel over en neem deel aan gesprekken als het daarover gaat. Tja, zo zitten we ineen, vrees ik. Andere lezers zullen dan wèl weer wonen in een wijk met veel mensen met migratiewortels, en dit betekent voor hen inderdaad vaak een verandering in hun acceptatiegedrag en –gevoelens.

Sommigen kunnen dit aan en zetten zelfs een stap naar positieve acceptatie, anderen niet maar blijven neutraal (omdat ze vooral in hun werk genoegen vinden), nog anderen sluiten zich af in een afkeer. Kon een beleid daar iets aan veranderen? Niet veel… Huisvesting is een verdraaid moeilijke topic voor beleid. Maar het is wèl de reden waarom ik de werkingen van het middenveld daarbij verdedig. Dààr is het dat verenigingen de olie moeten aanreiken om de samenlevingsmachine draaiende te houden. Welnu, we weten het allemaal: het middenveld heeft vandaag de wind niet mee.

47% gelooft dat migranten komen profiteren van de sociale zekerheid. Helaas is het meer dan eens onderdeel van een fragmentaire ervaring bij mensen die niet te veel in contact komen met migranten, dat ze wel ergens een migrant kennen ofwel die ze nooit hebben zien werken of die iemand is die op een of andere wijze van het systeem profiteert (zoals iedereen ook wel Vlamingen kent die profiteren, maar in dit geval kent men genoeg andere Vlamingen zodat men het fenomeen niet uitvergroot). Daar is weerom niet veel aan te doen, tenzij dat misbruiken veel consequenter en sneller door lokale overheden moeten aangepakt worden, en uiteraard even snel en consequent waar het om Vlamingen gaat zonder migratie-roots. Mijn ervaring met migranten is dat de meesten daar zelf vragende partij in zijn omdat ze beseffen dat dit de beeldvorming over hen beschadigt.

En nu komen we tot de laatste bevinding, namelijk dat 45% alleen mensen wil van Belgische herkomst in de wijk. Maar eerlijk gezegd, volgt dat niet logisch uit de drie vorige bevindingen?

En nu de twee vragen. Heeft het beleid gefaald? En kon het anders en beter? Wie gelooft dat beleid een paradijs kan creëren, vergist zich. Een paradijs beloven is geen probleem. Het realiseren is een onmogelijkheid. In de mate dat het beleid in het verleden er vooral voor geopteerd heeft om de positie van migranten te verstevigen (wat zoals uit de geschiedenis van traditionele migratielanden blijkt, de enig juiste optie is), is het beleid op meerdere vlakken geslaagd (bv nationaliteitsverwerving, politieke participatie), maar heeft het op één belangrijk punt gefaald, namelijk de evenredige tewerkstelling.

Had het anders en beter gekund? Een migratiebeleid met meer rationaliteit (cfr. Canada met zijn grotere selectiviteit die rekening houdt met de arbeidsmarktbehoeften en de voorbije scholing van de kandidaat-migranten), had het ongetwijfeld gemakkelijker gemaakt.

Kon het beleid ook beter op de gevoelens van mensen inspelen, met andere woorden hen als het ware meer xenofiel dan xenofoob maken? Dat lijkt me heel moeilijk. Maar men had wel de aanwezigheid van ‘andere kleuren’ dan ‘wit’ meer kunnen normalizeren. Op de RTBF bijvoorbeeld is mevrouw Hadjah Lahbib al jarenlang een normale en bijzonder sympathieke verschijning op het scherm tijdens het journaal. Bij ons blijven zulke zaken moeilijk liggen, al komt daar via Lukaku en Kompany geleidelijk wat verandering in (zij het tijdens de sport).

Wat ik de laatste jaren echter absoluut geen gunstige ontwikkeling gevonden heb, is de overaccentuering die er in de beeldvorming gekomen is van het “nog niet voldoende aangepast zijn van migranten”. Dit wordt voortdurend bij de bevolking ingelepeld… Er mankeert iets aan hun Nederlands, er mankeert iets aan hun oriëntatie op het werk, er is iets met hun huistaal die ze maar niet willen opgeven… Enfin, gelukkig is er hier en daar nog wel iemand die een aardig potje kan voetballen, anders zouden er, als we beleidsmensen en opiniemakers moeten geloven, vooral mankementen te zien zijn. Wat evident niet het geval is. Welnu, als men dan toch de gevoelens van mensen in iets positievere zin zou willen zien evolueren, dan denk ik oprecht dat men er goed zou aan doen om het leven van migranten en nieuwkomers bij ons allemaal eens als minder problematisch voor te stellen. Wat het trouwens voor heel velen de facto ook is. En als men problemen ziet, dan moet men er minder over “spreken”, en er meer op het terrein aan “doen”.

(Johan Leman is voorzitter Foyer vzw.)