Is stemmen verplicht? Wat als u niet gaat?

Er staat klaar en duidelijk op de oproepingsbrief: “De stemming is verplicht”. Maar eigenlijk is dat niet helemaal correct. Niet de stemming is verplicht, maar de opkomst. Met andere woorden: alle kiezers zijn verplicht zich in het stembureau aan te melden. Dat wil zeggen: alle kiezers die in het land gedomicilieerd zijn en dus automatisch op de kiezerslijsten staan. Wie in het buitenland woont, kan zich als kiezer laten registreren, maar dat is niet verplicht. Wie niet zelf naar het stembureau kan komen, kan aan iemand anders wel een volmacht geven.

De uitdrukking “de stemming is verplicht” is echter wel de manier waarop dat principe in de Grondwet staat. Artikel 62 zegt heel eenvoudig “De stemming is verplicht en geheim”. Dat staat al sinds 1893 in de Grondwet. Op dat ogenblik werd het recht om te stemmen uitgebreid tot alle mannelijke Belgen, al kregen sommigen een tweede of zelfs een derde stem. Voordien mocht slechts zo’n 2 % van de bevolking aan de verkiezingen deelnemen, en er leefde enige vrees over het effect van zo’n forse uitbreiding van het kiezerskorps.

Al die nieuwe kiezers zouden allicht enthousiast voor het eerst hun stem uitbrengen en zo waarschijnlijk de nieuwe Belgische Werkliedenpartij meteen sterk maken. En de kiezers die voordien al mochten stemmen zouden wel eens thuis kunnen blijven, omdat voor hen stemmen al lang een normale zaak was. En daarom werd de stemming verplicht gemaakt. Het is dus in oorsprong een conservatieve maatregel die het effect van de uitbreiding van het stemrecht naar alle mannen moest milderen.

De opkomstplicht staat dus in de Grondwet en dat betekent dat de regel niet zo makkelijk te veranderen is. De meeste andere aspecten van het kiessysteem kunnen met een gewone wet geregeld worden. Om de Grondwet te veranderen moet eerst de federale regering en een meerderheid van het parlement zich bereid verklaren om artikel 62 "voor herziening vatbaar" te verklaren, en vervolgens kan het volgende parlement het artikel met een tweederdemeerderheid wijzigen.

Omdat sommige partijen voor de afschaffing zijn en andere voor het behoud van de opkomstplicht, blijft ook voor deze verkiezing de opkomstplicht bestaan, net zoals in Luxemburg, Griekenland , Argentinië, Australië en nog een handvol andere landen.

Wat gebeurt er als ik niet ga stemmen? Eigenlijk niet zo veel. Verzaken aan de opkomstplicht is een overtreding van de wet en kan worden bestraft met een geldboete. Maar dat betekent wel dat het gerecht het initiatief moet nemen om achter de niet-stemmers aan te gaan.

Af en toe gebeurt het dat in een of ander gerechtelijk arrondissement effectief tot vervolging wordt overgegaan, maar meestal is dat niet het geval. Er bestaan overtredingen die voor het gerecht een hogere prioriteit hebben dan niet gaan stemmen.

En ook al wordt de opkomstplicht niet actief afgedwongen, toch houden de meeste kiezers zich aan hun plicht. De opkomst ligt in België altijd zeer hoog. Bij de vorige federale verkiezingen van 2007 kwam 91,5% van de kiezers effectief opdagen. Van diegenen die zich aanbieden, brengt ook ruim 5% een blanco of ongeldige stem uit. En dat komt voor de uitslag op hetzelfde neer. Wie niet stemt of blanco stemt, laat zijn of haar stem niet horen.