Wat als u blanco stemt? Of ongeldig?

Wat er gebeurt er wanneer ik blanco of ongeldig stem ? Wordt mijn stem dan bij de grootste partij geteld? Het antwoord op deze vraag – die heel vaak gesteld wordt – is eigenlijk heel eenvoudig. Met een blanco of ongeldige stem gebeurt gewoon niets. Wie blanco stemt of een ongeldige stem uitbrengt, brengt een stem uit die geen enkele informatie bevat om de zetels tussen de partijen te verdelen. En dus kan er ook niets mee gebeuren.

Ook wie niet stemt draagt niet bij tot de verkiezingsuitslag.
De basis waarmee de verdeling van de zetels berekend wordt is altijd het totaal aantal geldig uitgebrachte stemmen. Wie niet gaat stemmen of geen geldige stem uitbrengt, geeft dus aan daar geen bijdrage te willen aan leveren. Dat is een keuze die elke kiezer vrij kan maken, met weliswaar een klein risico op vervolging indien hij of zij niet komt opdagen. En wie die keuze maakt, hoeft echt niet te vrezen dat er vreemde dingen gebeuren met een stem die niet werd uitgebracht.

Er bestaat een hardnekkig misverstand dat zegt dat blanco stemmen bij de grootste partij gevoegd worden, of ten goede komen aan de grootste partij. Dat is helaas alleen maar een hardnekkig misverstand. Nogmaals: wie niet stemt of niet geldig stemt, stemt niet en laat het aan de andere kiezers over om te bepalen welke partijen en kandidaten veel of weinig stemmen zullen krijgen.

Ook de kiesdrempel van 5% wordt niet beïnvloed door blanco of ongeldige stemmen. Ook voor de kiesdrempel is de basis het totaal aantal geldig uitgebrachte stemmen. Een partij moet daarvan minstens 5% behalen. Hoe minder kiezers een geldige stem uitbrengen, hoe minder stemmen – in absolute aantallen – er natuurlijk nodig zijn voor een zetel.

Bij het tellen van de stemmen wordt er geen onderscheid gemaakt tussen blanco stemmen en ongeldige stemmen. Geen van beide is immers verder bruikbaar. Ze zijn alleen nuttig voor de statistieken. Zo weten we dat bij de Vlaamse verkiezingen van 2009 van alle kiezers die naar het stembureau kwamen 5,5 % een blanco of ongeldige stem uitgebracht heeft. Bij de vorige federale verkiezingen bracht 5,1% een blanco of ongeldige stem uit. Dat aantal is de jongste jaren wat gedaald, en dat heeft waarschijnlijk te maken met het gebruik van stemcomputers. Die laten immers toe om blanco te stemmen, maar per ongeluk ongeldig stemmen kan niet meer. Blanco stemmen met de computer kan door dat uitdrukkelijk op het scherm aan te geven, of door in het stemhokje niets te doen en de lege stemkaart in de stembus te deponeren.

Wie met potlood en papier stemt en de behoefte voelt om een of andere (meestal niet erg vriendelijke) mededeling aan het papier toe te vertrouwen, kan dat ook doen zonder het risico te lopen daarvoor gestraft te worden. Diegenen voor wie de boodschap bedoeld is – de politici – zullen die ontboezemingen wel niet zelf te lezen krijgen. Alleen de tellers kunnen er hun namiddag mee opvrolijken.