Reuzenvirus overleeft 30.000 jaar in permafrost

Het oude virus werd door Franse en Russische onderzoekers gevonden in het uiterste noordoosten van Siberië in de autonome regio Tsjoekotka, in een laag permafrost van 30.000 jaar oud, zowat de periode waarin de Neanderthalers uitgestorven zijn. De ontdekking is gepubliceerd in PNAS, de Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America.

Het virus infecteert eencellige protisten, amoeben, en is ongevaarlijk voor dieren en mensen. Het is het derde reuzenvirus dat ooit gevonden is, maar Pithovirus verschilt erg van de andere reuzenvirussen, het Mimivirus, dat als eerste ontdekt werd in 2003, en Pandoravirus, dat verleden jaar ontdekt werd.

Reuzenvirussen, met een diameter van meer dan 0,5 miljoenste van een meter, zijn zichtbaar met een gewone optische microscoop, in tegenstelling tot gewone virussen. Reuzenvirussen hebben bijzonder veel genen in vergelijking met gewone virussen, griepvirussen of aids-virussen hebben zelfs maar een tiental genen. Het genoom - het geheel aan erfelijk materiaal - en ook de grootte van reuzenvirussen is vergelijkbaar met die van veel bacteriën, of overtreft ze zelfs.

Het nieuw ontdekte Pithovirus sibericum lijkt wat grootte en vorm betreft op de Pandoravirussen, die de vorm van een amfoor hebben, maar zijn genoom en zijn manier van voortplanten buiten de celkern tonen aan dat het er erg van verschilt.

Het nieuwe virus heeft maar een klein aantal genen gemeen met de Pandoravirussen en zijn genoom is ook kleiner, minder dan 500 genen tegenover meer dan 2.500 voor Pandoravirus salinus. Die twee virussen hebben bovendien slechts twee proteïnen gemeenschappelijk van de honderden waaruit ze zijn samengesteld.

"Het bewijs dat virussen die meer dan 30.000 jaar in de grond gezeten hebben, kunnen overleven en nog besmettelijk kunnen zijn, toont aan dat het ontdooien van de permafrost door de opwarming van de aarde en de ontginning van de natuurlijke rijkdommen in de arctische gebieden, risico's kunnen inhouden voor de volksgezondheid", zei Jean-Michel Claverie, een van de auteurs van de studie. 

De mogelijkheid dat een virus dat als uitgestorven beschouwd werd, zoals dat van de pokken, dat zich voortplant op een gelijkaardige manier als het Pithovirus, opnieuw opduikt vanuit de reuzenijskast die de permafrost is, is niet langer een sciencefiction-scenario, zo zei hij aan het persbureau AFP. De pokken hebben overigens ooit gewoed in Siberië.

Het team van Claverie voert momenteel een "metagenomische" studie uit, een studie van al het genetisch materiaal, van de permafrost om het risico in te schatten. "Het gaat erom dna te zoeken, de genetische "vingerafdrukken" van virussen of bacteriën die gevaarlijk zijn voor de mens, om te kijken of er bijvoorbeeld sporen van de pokken te vinden zijn in de monsters van de permafrost-laag die we op 30 meter diepte genomen hebben", zo zei hij. Het procedé is overigens zonder gevaar want het kijkt enkel naar het dna, dat vergeleken wordt met dna in databanken. De virussen zelf overleven het procedé niet.

De regio van Tjoekotka waar het nieuwe reuzenvirus vandaan komt, is rijk aan aardolie, gas, steenkool, goud en wolfraam, en de kans bestaat dus dat die rijkdommen ontgonnen zullen worden. Daarbij zou de permafrost, een laag grond die permanent bevroren is, verstoord worden en zouden ook virussen kunnen vrijkomen.

De studie van het nieuwe reuzenvirus is het werk van teams uit Marseille, Grenoble en Evry in Frankrijk en van een Russische ploeg uit Poeshchino.