"Tijdmachine" om dode talen te reanimeren

Eeuwenlang hebben mensen zich het hoofd gebroken om de hiërogliefen uit het oude Egypte te lezen. Het was pas toen de steen van Rosetta in de 19e eeuw werd gevonden, met eenzelfde tekst in hiërogliefen, het Demotisch en in het Grieks, dat vertalen mogelijk was.

Van veel dode talen is geen vertaalsleutel à la de steen van Rosetta teruggevonden. Van de meeste dode talen is zelfs amper iets neergeschreven. Dergelijke talen reconstrueren en bestuderen is dan ook decennialang werk, maar daar hebben wetenschappers van de universiteit van Californië iets op gevonden.

De vorsers hebben een computersoftware ontwikkeld die uit talen die vandaag gesproken worden, de prototaal kan reconstrueren. Om de "tijdmachine" te testen heeft het team 637 talen gebruikt die momenteel in Azië en in Oceanië gesproken worden, om daarvan de prototaal te reconstrueren.

Door de jaren heen hebben kleine lokale veranderingen in de uitspraak, ervoor gezorgd dat er verschillende aparte talen ontstaan zijn. Doordat gelijkklinkende woorden op dezelfde manier veranderen, kunnen computers er patronen in ontdekken.

"De moeilijkheid is dus om deze patronen te identificeren en ze om te keren in de tijd", zegt wetenschapper Dan Klein. Uit een database van 142.000 woorden is het computersysteem erin geslaagd om een Austronesische prototaal te reconstrueren die zo’n 7.000 jaar geleden werd gesproken.

Volgens wetenschappers zijn er wel nog serieuze tekortkomingen aan het systeem, waardoor het maar zeer de vraag is of wetenschappers ooit in staat zullen zijn om de allereerste prototaal te reconstrueren waaruit alle andere talen ooit zijn ontstaan. Maar dat moet verder onderzoek nog uitwijzen.

De met het computerprogramma ontwikkelde prototaal komt in grote lijnen overeen met wat eerdere manuele pogingen hadden aangetoond (zie tabel).