De revival van de coöperatie - Wim Vermeersch

Wereldwijd stellen ze ondertussen 100 miljoen mensen tewerk en tellen ze meer dan 1 miljard leden. De top-300 coöperaties hebben een omzet gelijk aan het BBP van Canada. Ook hier zit het coöperatief ondernemen duidelijk in de lift. Toch kan het nog beter.

De hernieuwde kracht van coöperaties is opmerkelijk. Waar je tien jaar geleden nog werd weggehoond als je sprak over coöperaties als het model van de toekomst, heten ze een decennium en een aantal crises later het nieuwe antwoord op ons falend maatschappijmodel. Ze herrijzen uit een gezamenlijke nood omdat markt noch overheid pasklare oplossingen lijken aan te reiken.

In een geglobaliseerde wereld opereren de aandeelhouders en ondernemers wereldwijd, en blijven de werknemers en consumenten lokaal. De coöperatie geeft de kans om alle stakeholders opnieuw op eenzelfde niveau te organiseren; geen delokalisatie als het hoofdkantoor ver weg dat beslist. Ze zorgt voor een langetermijnstrategie met maximale maatschappelijke baten en verzoent leefbaarheid met sociale en ecologische bekommernissen.

Om een duurzame sociale markteconomie te scheppen willen mensen betrouwbare banken - dat bewijst de succesvolle crowdfunding bij de opstart van New B. Coöperaties concentreren zich op de reële economie en zijn minder onderhevig aan de grillen van de financiële markt. We hebben gezien dat coöperatieve verzekeraars (hier) en banken (elders) de crisis beter hebben doorstaan.

Maar ook in een harde sector als de productie van elektriciteit nemen coöperaties het voortouw inzake hernieuwbare energie. Het ‘Samen sterker’-initiatief helpt via groepsaankopen prijzen verlagen en armoede bestrijden. In sectoren als mobiliteit, biolandbouw, wonen, kinderopvang, zorg, innovatie en marktontwikkeling steken nieuwe coöperaties de kop op. We kunnen spreken van de revival van de coöperatie als ondernemingsvorm.

Om die revival verder te zetten, is het zaak dat coöperaties economische spelers worden, dat ze niet blijven steken in de sociale economie. Want in het aanstekelijke enthousiasme van het moment wil men al eens vergeten dat coöperatief ondernemen vereist dat men ook daadwerkelijk… onderneemt.

Voor kleine coöperaties is het niet altijd eenvoudig om over de investeringsdrempel heen te geraken. Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor grote coöperaties: zij hebben de kennis en financiële instrumenten om hun kleine broertjes te helpen hun concurrentieel nadeel weg te werken tegenover bedrijven die makkelijker extern kapitaal kunnen zoeken.

De grote coöperaties moeten dan weer streven naar een sterke positie in de economie. Want enkel door te groeien kunnen ze de spelregels veranderen en onze economie verduurzamen. Dat het kan, bewijzen voorbeelden uit het buitenland. De coöperatieve supermarktketens Coop en Migros zorgden in Zwitserland voor een revolutie in het bioproductenaanbod. Mondragón (Baskenland, Spanje) herbergt ’s werelds grootste groep werknemerscoöperaties, die sterk inzet op innovatie en wordt aangedreven door de eigen coöperatieve bank ‘Caja Laboral Popular’. Winst maken is niet het eerste doel, maar met een jaaromzet van 15 miljard euro en een jaarlijkse stijging van het aantal jobs in een door werkloosheid geplaagd Spanje houdt Mondragón meer dan goed stand.

In België lijkt de coöperatieve beweging vooralsnog minder goed in staat om grote maatschappelijke en economische projecten aan te kunnen. Toch kennen ook wij meer dan 26.000 coöperaties. Probleem is echter dat er maar een 500-tal erkend zijn. De Belgische wetgeving is vrijblijvend en de erkenningsvoorwaarden zijn achterhaald. Deze moeten worden aangepast om de revival van de coöperatie verder te ondersteunen.

Op federaal niveau moeten we streven naar een fundamentele wijziging van de regelgeving omtrent de coöperatieve vennootschappen zoals deze gedefinieerd wordt in artikels 350 t.e.m. 436 van de vennootschapswetgeving. Er moet een nieuwe, transparante wetgeving komen die de universele waarden van de Internationale Coöperatieve Alliantie (ICA) en de supplementaire regelgevingen omtrent de erkende coöperatie en de Vennootschap met Sociaal Oogmerk (VSO) integreert. De huidige Nationale Raad voor de Coöperatie (NRC) moet worden vervangen door een overheidsorgaan dat toeziet op de erkenning van nieuwe coöperaties en op de naleving van de basisregels door bestaande coöperaties.

Op Vlaams niveau, waar de ondersteunende maatregelen uitgetekend worden in het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), levert Minister van Sociale Economie Freya Van den Bossche goed werk. Haar beleid geeft bestaande coöperaties een duw in de rug en leidde reeds tot de oprichting van een tiental nieuwe coöperaties. De uitdaging bestaat erin het gevoerde beleid niet te laten stilvallen.

Ook voor de Vlaams Minister van Onderwijs Pascal Smet is een belangrijke taak weggelegd. De bestaande onderwijsinitiatieven om de ondernemerszin te stimuleren zijn op de klassieke leest geschoeid. De toekomstige generatie moet in het lager en middelbaar onderwijs worden onderwezen dat economie en samenleving geen twee gescheiden werelden hoeven te zijn. Voor het hoger onderwijs moet worden geïnvesteerd in een ‘European cooperative business school’ in Brussel. In Italië, Canada en India kan je al een MBA in coöperatief ondernemen behalen.

Naast beleidsmatige ondersteuning is het belangrijk dat het coöperatieve model herkenbaarder en toegankelijker wordt gemaakt voor het brede publiek. In ons land zijn verbazend veel dynamische coöperaties actief, maar geen kat die hen kent. Zorg dus voor coöperatieve branding. Investeer in één zichtbaar label voor alle coöperatieve producten. Promoot de domeinnaam .coop die sinds 2002 beschikbaar is. Ontwikkel een app waar je de coöperaties in de buurt makkelijk terugvindt.

Het zijn maar enkele handvaten die ertoe kunnen bijdragen dat coöperaties daadwerkelijk de derde economische poot, in handen van werknemers en samenleving, in ons economisch bestel worden. De coöperatieve trein staat op de sporen, maar moet het station uit om niet meer tot stilstand te komen. Daarvoor blijkt het maatschappelijke potentieel van de coöperatie te groot en het huidige economische bestel te schraal.

De auteur is hoofdredacteur Samenleving en politiek (Sampol) en verbonden aan Metis Instituut.)