Leve het koninkrijk! - Geert Van Istendael

Je kunt de jongste weken geen krant openslaan of je leest het wel een keer, in vrije tribunes, commentaren allerhande, verontwaardigde lezersbrieven: het koningschap en de erfopvolging horen bij de duistere Middeleeuwen. De Middeleeuwen zouden dus duister zijn, pest, bijgeloof, radbraken, nietwaar. Bijgevolg is erfopvolging plus koningschap een verwerpelijk relict uit die primitieve tijden.

Hoe moeten we dan de afgelopen honderd jaar noemen? Twee wereldoorlogen, massamoord op Armeniërs, Auschwitz, Vietnam, Cambodja, Rwanda, Joegoslavië – het grote aantal doden in Syrië lijkt me een veelbelovend begin voor de volgende stikdonkere honderd jaar.

Duister? Wat doe je dan met al die adembenemend verlichte kathedralen, die eindeloos mooie Vlaamse polyfonie, met de Van Eycken en Van der Weydens? Van dat soort primitieven kan ik maar niet genoeg krijgen.

En vervolgens: Zij die koningschap en erfopvolging uitkotsen wegens middeleeuws, hebben er geen flauw benul van wanneer die zogenaamde duisternis inviel en wanneer het opklaarde. 

In 406 staken Vandalen en nog wat ander Germaans volk de bevroren Rijn over en begonnen aan de eerste middeleeuw. Duizend jaar later lopen de middeleeuwen af, in 1453 (de Ottomanen nemen Constantinopel in) of 1492 (Columbus komt aan in wat later Amerika zal heten), u mag kiezen.

Niet aldus met koningschap en erfopvolging, wel integendeel.
In de zestiende eeuw – historici hebben het over de Vroegmoderne Tijd - versterkt de monarchie zich (denk aan Filips II). In de zeventiende eeuw, geen middeleeuw meer te bespeuren, is ze absoluter dan ooit (denk aan Lodewijk XIV). In de achttiende eeuw bloeit het koningschap in Pruisen (Frederik de Grote). In de negentiende eeuw wordt niet alleen België een koninkrijk, maar ook Nederland, dat voorheen een paar eeuwen een republiek was geweest. De twintigste eeuw ziet koningen en keizers (bijvoorbeeld in Italië of Thailand, bijvoorbeeld in Duitsland, Japan en Ethiopië). We zijn nu in de eenentwintigste eeuw beland. De Middeleeuwen liggen vijfhonderd jaar achter ons. In Nederland loopt de voltallige bevolking, republikeinen incluis, storm voor de nieuwe vorst.

We kunnen niet ontkomen aan de conclusie: Al wie durft te beweren dat het koningschap met erfopvolging thuishoort in de Middeleeuwen krijgt nul op tien voor het vak geschiedenis.

Voor de rest ben ik niet het type dat koningen eert als halfgoden, mythische helden, archetypische vaderfiguren. Mensen die dat geloven, komen in België bedrogen uit.

Evenmin hoor ik bij het soort dat kruipt voor de troon in de hoop een adellijk titeltje te verwerven of ten minste een ridderorde opgespeld te krijgen. Het kan me de bout hachelen.
Sterker, ik ben tegen erfopvolging omdat erfopvolging ondemocratisch is. Maar het menselijk gedrag en bijgevolg ook de menselijke instellingen zijn het tegendeel van rechtlijnig. In het geval van het koningschap betekent zulks dat die ondemocratische erfopvolging misschien wel eens gunstig zou kunnen zijn voor, wel kijk eens, de democratie.

Overschouw de koninkrijken in Europa. In alle internationale statistieken staan de drie Scandinavische koninkrijken meestal aan de wereldtop. Niet ver daaronder vind je steevast Groot-Brittannië, Nederland en België. Toegegeven, Spanje doet het belabberd. Maar doen republieken als Italië of Griekenland het beter? Conclusie twee: wat goed werkt, moet je laten werken.

Ik schreef daarnet dat ik tegen erfopvolging ben, wegens niet democratisch.

In principe, ja. In de praktijk, nee.

De zopas opgesomde koninkrijken zijn stuk voor stuk goede tot voorbeeldig functionerende democratieën, zeker als je ze vergelijkt met talloze republieken. Als ere-voorzitter van PEN-Vlaanderen kan ik met de hand op het hart dit zeggen. Als het gaat over democratische rechten en vrijheden, dingen als vrijheid van meningsuiting of het recht op een eerlijk proces, verkies ik de koninkrijken die ik al bereisde boven dozijnen republieken.

Het kost geringe moeite om een lange reeks republieken op te sommen die het niet zo nauw nemen met democratische rechten en vrijheden. We kunnen beginnen binnen de EU. Hongarije. Daarbuiten raak je het overzicht kwijt. Rusland, China, Pakistan, Congo, Guatemala. Ik kom met gemak aan het vereiste aantal tekens voor dit stuk als ik een blik schurkachtige republieken opentrek: Zimbabwe. Noord-Korea. Iran. Enzovoort.

Het spreekt vanzelf dat er ook dozijnen fatsoenlijke democratische republieken bestaan. Finland. Tsjechië. Portugal. Eveneens enzovoort. Maar daar gaat het niet om. Ik wil alleen de onzinnige opvatting weerleggen dat een monarchie met erfopvolging per definitie minder democratisch zou zijn dan een republiek. De feiten bewijzen het tegendeel. Oorverdovend.

En dan is er nog het geval België. België is het zichtbare teken dat je altijd rekening moet houden met de andere, hoe ergerlijk je die andere ook vindt. Zelfs moet je tot eigen afgrijzen erkennen dat die rottige andere een deel is van jezelf.

België is een dagelijkse oefening in dat besef. Gladde oplossingen bestaan niet en je dient voortdurend opnieuw te beginnen. Alleen daarom al is het nuttig en noodzakelijk dat België blijft bestaan. In die zin zal Europa Belgisch worden of zichzelf ten gronde richten.

Laten we daarbij niet vergeten dat België sinds zijn ontstaan koningen heeft gehad die met handen en voeten gebonden waren aan de grondwet en de wetten van het Belgische volk. Onze koningen hebben dat stelsel altijd gerespecteerd, soms met frisse tegenzin, zoals Leopold I en II, soms met onverholen walging, zoals Leopold III (maar die hebben we afgezet), soms met een constitutionele salto mortale wegens hoogheilige principes, zoals Boudewijn. Ze hebben zelfs de opdeling van het land in deelgebieden (nog net niet staten) geslikt. Albert II steunt het federale systeem ten volle.

Ik vraag me soms af hoe een verkozen president het Belgische krakeel ontward zou hebben. BHV? Voeren destijds? Faciliteiten? Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissies? Een president zou altijd betrokken partij zijn, hoe hij zich ook draait of keert.

De grote politieke tekenaar GAL heeft ooit een beest ontworpen met leeuwenkop en hanenstaart. Ziedaar het staatsieportret van onze niet bestaande president. Alleen een fabeldier zou president van een republiek België kunnen zijn. Maar fabeldieren horen thuis in het rijk der fabelen.

België niet. België is onze dagelijkse, weerbarstige realiteit. Die weerbarstigheid is goed voor ons aller opvoeding. Daarom moeten wij België behouden. Dit wil zeggen het koningschap.
Vooruit, (F)(Ph)ilip(pe), laat eens zien wat je kunt.

(De auteur is schrijver en oud VRT-journalist.)