De school ≠ Mama & Papa - Luc Van der Kelen

Het komt nu aan de oppervlakte, maar leraren en CLB'ers kennen het fenomeen al jaren. Kinderen die 's middags mistroostig aan tafel zitten, naast hun klasgenootjes, met een lege brooddoos. Niks meegekregen voor 's middags. En ook al geen ontbijt gehad. Vaak delen leerkrachten hun lunchpakket met hen, zegt mijn echtgenote en CLB'ster mij. Of ze laten een broodje halen in de nabije broodjeszaak.

Mieke Van Hecke trekt de conclusie dat de armoede in ons land oprukt, niet alleen in families van immigranten maar ook bij de laagste klasse van de originele Belgen. De frontvrouw van het katholiek onderwijs heeft een punt. Uit alle cijfers blijkt dat mensen onder aan de maatschappelijke ladder het moeilijk hebben in een periode waarin ze het eerste slachtoffer zijn van de crisis met de oprukkende werkloosheid.

Maar we leven niet in de Sub-Sahara, waar de honger het ergst is in de wereld. Dit is België, een van de rijkste landen in de wereld, waarin ondanks de inkomenskloof tussen arm en rijk de welvaart toch nog redelijk verdeeld is over de verschillende klassen. Toenemende armoede is lang niet de enige reden. Want laten we wel wezen, wat kosten twee of drie boterhammen met een beetje beleg? Géén euro per dag. Gebrek aan zorg voor de kinderen in een aantal gezinnen is een andere reden en komt veel te vaak voor. Ik baseer me op gesprekken met leraren, CLB-medewerkers, opvoedend personeel. Ergens in mijn achterhoofd voel ik het begrip “verwaarlozing” opkomen.

Hoe komt dat nu in een land en een wereld waarin kinderrechten steeds centraler staan? Waar mensen op straat komen, als er maar een zweem van misbruik wordt vermoed. In een land waar kinderen door velen als kleine prinsjes of prinsesjes worden behandeld. Waar zoveel inspanningen voor een goede en betaalbare opvang worden geleverd, ook al volstaat dat nog niet om alle noden te lenigen.

Niet alleen het geld ...

Te weinig geld is een onderliggende reden, maar niet bij een meerderheid van de gezinnen. Er zijn andere fenomenen die aan de basis liggen van het probleem.

1. De school wordt een ersatz-gezin, een vervanggezin. Ze moet behalve opleiden meer en meer de opvoedende taak van de ouders overnemen. Kinderen blijven een hele dag op school, soms zelfs van 7 tot 7 en de ouders verwachten (ten onrechte) dat de school dan ook alle zorgen op zich zal nemen in de periode dat de kinderen er verblijven, ook voor eten, drinken, huiswerk en liefst allemaal gratis. Zo evolueert de school van lesgever naar opvoeder en ten slotte zorgdrager. De overheid is daar niet op voorbereid of ingesteld.

2. De school wordt beschouwd als een goedkope opvang. Daar speelt wel een financieel element, omdat goede opvang een zware dobber is voor een modaal gezin. Ouders willen hun kinderen dan ook zo snel mogelijk kwijt aan de school, waar de staat alles betaalt.

3. De ouders hebben het te druk met zichzelf. Ze moeten vroeg opstaan. Ze moeten werken. Of werk zoeken. Ze verliezen te veel tijd in de file. Ze willen nog van het leven genieten zoals hen wordt geleerd in het leven van de BV's die ze op tv zien. Het eerste wat wegvalt zijn de huishoudelijke taken. Opruimen, afwassen... En de kinderen? Die last zal de school wel dragen.

4. Leren en al wat daarbij hoort, wordt gezien als een louter schoolse opdracht, waar het gezin niet voor moet instaan. Vele ouders helpen de kinderen niet meer met huistaken. Ook dat wordt al overgenomen door vrijwilligers en leerkrachten. Er is een scheiding tussen gezin en school gegroeid. Een bepaald deel van de ouders komt niet eens meer naar de open dag op school, blijft weg van ouderavonden. Tenzij er feestjes zijn met gratis hapjes en drankjes.

5. Vaak zijn het dezelfden die geen lunchpakket meegeven, de schoolrekening niet betalen, niet naar de ouderdag komen, geen sportkleren meegeven, taken niet tekenen...

Het is in een aantal gevallen een te zwaar begrip, maar het neigt ergens naar verwaarlozing of toch een tekort aan zorg en bezorgdheid.

ook de ouders

Toen ik naar de lagere school ging en naar het middelbaar, waren er geen zulke 'gevallen' op school. Geen van mijn klasgenoten heeft dat moeten meemaken. En het waren haast allemaal gewone gezinnen, lagere tot middenklasse. Ze hadden het toen een stuk minder goed en financieel zeker minder breed dan nu.

Maar er was een andere mentaliteit. De samenleving was homogener. Er was ook meer “sociale controle”. Ik herinner me dat ik ooit eens één dag gespijbeld heb, de laatste dag van de retorica. Een uur na de schoolbel, stond er een studiemeester bij ons aan de deur. En mee moest ik, ook al was er op school niets meer te doen.

De maatschappij is in de vijftig jaar ook individualistischer geworden, ieder gezinnetje meer op zichzelf. Het is niet langer de samenleving waar iedereen was ingebed in een sociale omgeving, een sociale vereniging. Het is nog maar de vraag of dat een maatschappelijk winstpunt mag worden genoemd.

De school en de overheid zullen moeten nadenken hoe ze deze evolutie kunnen keren en hoe ze daarop moeten reageren.
In Gent treedt de schepen van onderwijs op. Ze laat het OCMW mee betalen voor de dagelijkse lunch van de zonder-ontbijt-en-lunch-kinderen. Daar wordt 50.000 euro voor uitgetrokken van belastinggeld.

De eerste zorg van een overheid, een onderwijsschepen, een schepen, moet natuurlijk de zorg voor de leerlingen zijn. Zij moeten in alle omstandigheden voorgaan. Eerst moeten scholen en beleidsmensen instaan voor hen. Hun belang is ons belang, het heeft absolute voorrang.

Maar daar mag het niet bij blijven. De tijd is gekomen om én na te denken over nieuwe zorgtaken voor de school én om de ouders tot meer verantwoordelijkheidszin te bewegen.

Kindergeld = schoolgeld?

Als het al niet goed zit met het ontbijt en de lunch, wat krijgen kinderen dan als warme maaltijd? Als ze er al één krijgen, die meer is dan een bezoek aan de Quick?

Vroeger werd er in het openbaar onderwijs, nu het GO, in vrijwel alle scholen 's middags gekookt. Het was een troef, een goedkope en voedzame warme maaltijd, die de rijksscholen konden uitspelen. Maar toen moest er worden bespaard. De keukens verdwenen, ze werden vervangen door de gaarkeukens van privébedrijven, die heel scherpe prijzen moesten hanteren. Kwaliteitsverlies, vaak half koud eten was het gevolg. En zo verdween meer en meer de warme maaltijd.

Wordt het geen tijd, minister van Onderwijs Pascal Smet, om dat opnieuw te overwegen: tenminste warm eten, een keer per dag, op school?

En wordt het geen tijd om de band tussen ouders en school hechter te maken en indien nodig zelfs te herstellen?

Uiteindelijk zullen we ook de volgende vraag moeten stellen: als de overheid een belangrijk deel van de zorgtaken van het gezin moet overnemen, moet er ook extra financiering komen. Vlaanderen kan daar straks zelf over beslissen. Het kindergeld wordt een bevoegdheid voor de deelstaten. Kindergeld is er om te helpen de kost van de opvoeding van de kinderen te betalen. Daar dient dat geld voor en daarom is het ook voor alle gezinnen gelijk, tot nu toe. Maar als de school de taak van gezinnen moet overnemen, is het dan niet redelijk dat de school daar ook een deel van het kindergeld voor krijgt? Zorg voor de kinderen afschuiven op de samenleving en het geld daarvoor opstrijken. Kan dat blijven duren?

(De auteur was politiek commentator bij Het Laatste Nieuws.)

Meest gelezen