Hoe schaliegas de wereld zal veranderen
De VS zou nog dit jaar onder meer Rusland en Saudi-Arabië de loef afsteken als grootste olie- en gasproducent ter wereld, zo verwachten diverse instanties. Dat is niet minder dan een revolutie en het komt door het schaliegas.
Op zoek naar het nieuwe eldorado
In 2000 was schaliegas nog goed voor 1% van het energieverbruik in de VS, tegen 2010 was dat al boven de 20% gestegen en optimistische schattingen zien dat tegen 2035 nog stijgen naar de helft. In elk geval zou de VS de komende jaren niet langer netto-importeur van energie worden, maar exporteur.
De hoeraverhalen uit de VS doen in de rest van de wereld producenten op zoek gaan naar eigen bronnen. De grootste voorraden van schaliegas, behalve in de VS, liggen in Canada, Brazilië, Argentinië, Australië en China, zo blijkt (zie kaart onderaan).
In Europa zitten er grote voorraden in Polen. In Nederland zijn proefboringen aan de gang. In ons land zit er schaliegas in de Kempen, in Limburg en in Luik, in de buurt van de oude steenkoolbekkens.
Hoe krijg je het gas uit de bodem?
Schaliegas ontginnen is niet evident. Het gas zit opgeslagen in harde leisteenlagen diep onder de grond.
Schaliegas wordt gewonnen door fracking, een omstreden techniek. Daarbij wordt een mengsel van water, zand en chemische stoffen onder hoge druk in de grondlagen gepompt. Die barsten open en daardoor komt het gas vrij. Het mengsel van water en chemicaliën wordt vervolgens opnieuw opgepompt, met de bedoeling om het te zuiveren. Maar er blijven sowieso chemische stoffen achter in de ondergrond.
Van schaliegas was al lang geweten dat er grote voorraden zijn, maar de ontginning vormde tot voor kort een probleem. Pas met relatief recente doorbraken is de ontginning op grote schaal mogelijk geworden. In de jaren 90 ontwikkelde de Texaanse ingenieur George Mitchell de techniek van het fracking. En in 2005 verfijnde Devon Energy de techniek voor het horizontale boren.
Pas sindsdien is er een boom in de productie van schaliegas. Met een reeks gevolgen van dien.
Wijzigend wereldbeeld
Het energievraagstuk is de belangrijkste kwestie van de 21e eeuw en het ziet er dus naar uit dat de VS een fikse voorsprong neemt.
Zo is de prijs voor gas in de VS een stuk gedaald door de eigen productie, maar dat heeft ook gevolgen voor de wereldwijde gasprijs. Zo kan bijvoorbeeld Rusland niet meer naar eigen goeddunken de gasprijs voor de export naar Europa zetten. De energie-onafhankelijkheid van de VS zal ook de handelsbalans voor de VS doen kenteren.
En waar de grote industrie uit de VS leek weg te trekken naar lageloonlanden in de voorbije jaren, groeit de interesse van de grote spelers om in de VS te investeren. De energierevolutie in de VS heeft gevolgen voor de hele economie.
Voor de VS bestaat wel het risico van de wet van de remmende voorsprong. Mogelijk zit de productie van schaliegas er in het slop over pakweg tien jaar, doordat voorraden uitgeput geraken en doordat niet alle voorraden voordelig te ontginnen vallen. Als de productie van schaliegas op dat moment op kruissnelheid komt in onder meer Brazilië, Australië of China, riskeert de VS een algemene economische terugval.
Voor het Midden-Oosten kan de schaliegasrevolutie in de VS betekenen dat Amerika niet gauw meer geneigd zal zijn om zich te mengen in de situatie daar, laat staan om er een oorlog te starten. Ook de band met traditionele bondgenoten zoals Saudi-Arabië, zal wellicht minder nauw worden.
Wat met het Oude Continent?
In Europa ziet het er niet meteen naar uit dat schaliegas de komende jaren veel teweeg kan brengen. In Polen en ook in Hongarije zouden grote voorraden zitten, maar proefboringen wezen uit dat die veel moeilijker te ontginnen vallen dan in de VS. De interesse van de grote producenten voor Europese investeringen is dus bekoeld.
In Nederland zijn er proefboringen aan de gang op enkele plaatsen, de resultaten daarvan zijn nog niet duidelijk. Maar het boren naar schaliegas stuit er op grote weerstand. Dat komt onder meer omdat er dit jaar in Groningen al verschillende keren kleine aardbevingen zijn ontstaan als gevolg van de traditionele gaswinning. In ons land is er onderzoek, maar voorlopig komen er geen proefboringen.
Voor Europa ziet het er in de eerste plaats naar uit dat de relaties met Rusland zullen wijzigen. Zo'n 40% van het Europese gasverbruik komt van de gigant Gazprom. Mede onder impuls van Duitsland gaat de EU de voorbije jaren omzichtig te werk in de relaties met Moskou. Maar omdat de VS geen gas meer zal importeren, kan Qatar een belangrijke gasleverancier worden voor Europa. Daarvoor zijn er al plannen voor terminals in Griekenland en Italië. Rusland kan zo een pak invloed verliezen.
Mede daardoor is Rusland koortsachtig op zoek naar nieuwe olie- en gasreserves in de Noordelijke IJszee, hoewel boringen daar erg veel ecologische risico's inhouden.
Nefast voor de opwarming van de aarde(?)
Behalve economische en geopolitieke wijzigingen zal de rush op schaliegas grote klimatologische gevolgen hebben. In veel landen rijst protest tegen de (mogelijke) ontginning.
Vooreerst is fracking, de techniek, erg omstreden. Want de chemicaliën die daarbij gebruikt worden, kunnen in het grondwater terechtkomen, net als methaangas dat kan vrijkomen bij de boringen. Dat leidt tot het hallucinante verhaal dat kraantjeswater in de buurt van boringen brandbaar kan zijn.
Bovendien is er weinig geweten over de gevolgen van het boren zelf. Het is onduidelijk welke gevolgen de honderdduizenden liters chemicaliën kunnen hebben in de bodem. Bovendien kunnen aardbevingen ontstaan door het veelvuldig boren in de duizenden jaren oude grondlagen. Bij fracking komt bovendien methaan vrij, een potent broeikasgas, dat dus bijdraagt aan de opwarming van de aarde.
Studies over de gevolgen van dat methaan lopen uiteen. De meest pessimistische studies verklaren dat er bijzonder veel methaan vrijkomt, en dat het boren naar schaliegas de opwarming van de aarde zal versnellen. Andere studies beweren dat (boren naar) schaliegas minder vervuilend is dan olie en steenkool.
Weg met hernieuwbare energie?
De onduidelijkheid over de gevolgen voor milieu en klimaat is dus erg groot. Maar in elk geval blijft schaliegas een fossiele energiebron. Niet onuitputtelijk dus, en vervuilend.
Daar ligt wellicht ook het grootste ecologische probleem: door het huidige succes van schaliegas zijn de VS, maar ook andere regeringen in de wereld, opnieuw veel minder gemotiveerd om te investeren in de zoektocht naar hernieuwbare energie. Waarom nog op korte termijn investeren in wind-, zonne- of andere energiebronnen als we opnieuw jaren voort kunnen dankzij schaliegas?
De zoektocht naar hernieuwbare energiebronnen dreigt daardoor jaren of zelfs decennia vertraging op te lopen.
