Er was eens een bos - Kristien Bonneure
De Braziliaanse regering zal te druk bezig zijn geweest met dat WK voetbal binnen te halen, want intussen is in het Amazonegebied op één jaar tijd 28% meer bos verdwenen dan het jaar daarvoor. De oorzaak? Eigen schuld, dikke bult: de bosbeheerwetgeving is versoepeld. Milieu-organisaties zijn daar verbolgen over: "Als je met de houtlobby slaapt, dan word je wakker met ontbossing”. De verantwoordelijke minister die ik in het journaal hoorde praten, leek zelf verbaasd.
5.843 vierkante kilometer bos is verdwenen, ruwweg een vijfde van de oppervlakte van België. Moeten we blij zijn dat het tempo van de ontbossing vertraagt, vergeleken met de jaren 70 en 80?
Een bejaarde boomklimmer
Een kleine suggestie. Ga eens kijken naar ‘Once upon a forest’ van de Franse documentairemaker Luc Jacquet. Hij volgt de bejaarde botanicus Francis Hallé, die er wat uitziet als een stille David Attenbourough, en die geregeld omhoogklimt tot in de kroon van majestueuze 80 meter hoge moabi-bomen in Gabon om daar te zitten … tekenen. Hij legt heel gedetailleerd en fijn op papier vast wat er dreigt te verdwijnen. Moabihout wordt vaak gebruikt voor parket, trappen, raamkozijnen.
‘Once upon a forest’ begint op een lege plek in het oerwoud. De stompen van stammen en de gigantische bosbouwmachines getuigen van de kaalslag. In de modder schieten nieuwe zaden van pioniersplanten omhoog. Prachtige fotografie en getekende animatie vertellen het verhaal van het primaire woud, en daarna het secundaire, waarbij de een zijn dood de ander zijn brood betekent. Het is een wonderlijk systeem dat zijn 'hoogtepunt' bereikt wanneer woudreuzen zoals de moabi vanzelf, van ouderdom omvallen en op hun beurt weer voedsel geven aan wat er na hen komt. Een ecosysteem dat zichzelf herstelt, is de optimistische commentaar in de film, … ALS we het zo’n 700 jaar met rust laten.
“De dieren beheersen de ruimte, de bomen de tijd” klinkt het in ‘Once upon a forest’. Helaas zijn mensen dieren met een heel breed ruimte- en een heel kort tijdsbesef en met een schrikbarende après nous le déluge-mentaliteit. We willen winst, en wel meteen. Is het toeval dat ik alleen in de cinemazaal zat en verder niemand interesse had voor deze documentaire? Geen hond, geen haan.
Stille kracht
De groene longen van de tropische wouden zijn essentieel voor de zuurstofhuishouding van de planeet en nog los daarvan stond ik weer eens versteld van de complexe harmonieën in zo’n regenwoud. Bomen die zelf mieren aantrekken om de rupsen te verjagen die hun bladeren opvreten. Bomen die elkaar ‘waarschuwen’ en gif afscheiden als er een soortgenoot wordt aangevallen. Bomen die hun zaad ver weg verspreiden via het lichaam (en de kak) van een olifant of een aap. Of je het nu schepping, intelligent design of evolutie noemt kan me zelfs niet zoveel schelen: zo’n woud is een vat vol groene, stille krachten waar botanici nog lang niet alles van afweten. Maar waar we van kunnen leren, als we het niet omhakken.
Meten is weten
In eigen land was er onlangs commotie over een ‘zonevreemd bos’ in Wilrijk. Hoe kan een bos met bomen van twee eeuwen oud nu ooit zonevreemd zijn? Dat is toch de wereld op zijn kop? Straks decreteren we dat het strand zonevreemd is en maar beter kan worden volgebouwd.
Het weinige bos dat we nog hebben in Vlaanderen kunnen we zelfs niet fatsoenlijk meten. Na de laatste omstreden meting, waaruit bleek dat er 8000 hectare bos was bijgetoverd, schreef iemand met een forse tuin naar de krant dat hij -help!- te horen had gekregen in een bos te wonen. Terzake bracht beelden van een opgehoogde braakliggende vlakte die geregistreerd was als bos. Hé, zou dat ook niet zo zijn in Machelen, waar ze Uplace willen planten? Tengels af, het ziet er niet zo uit, maar dit is een bos!
Plant eens een boom
"Until you dig a hole, you plant a tree, you water it and make it survive, you haven't done a thing. You are just talking”, volgens Nobelprijswinnares Wangari Maathai. Vorige week hebben we dus 73 bomen geplant. In de koude mist, samen met enkele tientallen gelaarsde luyden groot en klein. Het resultaat is dan wel geen bos, maar wel een hoogstamboomgaard in het natuurgebied ‘De Bomputten’ in Houtem, dankzij Natuurpunt veroverd op de verkavelingswoede in de Vlaamse rand. Er groeien oude fruitsoorten. Mijn dochter heeft een ‘jefkespeer’ en een ‘brabanders’ kerselaar geadopteerd. Bomen planten. Het zinvolste wat we in 2013 hebben gedaan.
(Bonneure werkt voor www.cobra.be, de cultuurwebsite van de VRT.)