Werpt de strijd tegen de fraude vruchten af?

Maar eerst een belangrijke melding voor dat overzicht: John Crombez is dan wel bevoegd voor fraudebestrijding, de strijd tegen de fraude overlapt met verschillende beleidsdomeinen, zoals daar zijn Justitie (minister Annemie Turtelboom van Open VLD) en Financiën (minister Koen Geens van CD&V).

In de loop van vorig jaar leren we met z’n allen de term “afkoopwet” kennen, de verruimde minnelijke schikking. De wet wordt in 2011 ingevoerd en bepaalt dat het parket op elk moment in de procedure een minnelijke schikking kan voorstellen. De regeling wordt ingevoerd om te vermijden dat grote fraudeurs vrijuit zouden gaan omdat het onderzoek te lang blijft aanslepen.

Diamantbedrijf Omega Diamonds ontsnapt via de wet aan gerechtelijke vervolging door het betalen van een boete van 160 miljoen euro. Een enorm bedrag, maar wel minder dan een tiende van wat de fraude zou hebben opgebracht voor het bedrijf. De zaak veroorzaakt dan ook heel wat ophef, net als die rond het investeringsvehikel Bois Sauvage, dat vlak voor de start van een proces over handel met voorkennis 9 miljoen euro betaalt om de zaak van de baan te krijgen.

Tegenstanders van de wet noemen het onrechtvaardig en klassenjustitie. Voorstanders wijzen erop dat de staat zo tenminste nog geld ziet in plaats van een onzekere gerechtelijke procedure te moeten afwachten, waarbij de kans groot is dat de overheid uiteindelijk helemaal niets binnenhaalt. Crombez verdedigt de minnelijke schikking met Bois Sauvage als “de beste slechte oplossing”.

De staatssecretaris laat wel meermaals verstaan dat de regeling niet kan blijven bestaan zoals ze nu is. “Wat ik wil, is dat die minnelijke schikking ooit en liefst zo snel mogelijk verdwijnt. Maar daarvoor moet ik wel tegen de mensen kunnen zeggen: het gerecht gaat die grote zaken aanpakken zoals het moet. Maar daarin hebben we een slechte historie”, wijst hij in de richting van Justitie.

Hoeveel de verruimde minnelijke schikking de staatskas al heeft opgeleverd, is moeilijk te zeggen. In het eerste jaar van zijn bestaan (tussen juni 2011 en juni 2012) bracht de regeling in de gerechtelijke gebieden Antwerpen en Brussel samen zo’n 65 miljoen euro op in een tiental dossiers. Betere en meer volledige cijfers zijn er niet omdat de toepassing van de wet "niet op uniforme wijze wordt geregistreerd door de parketten".

Enkele andere grote fraudezaken halen de media omdat de beklaagden vrijuit gaan door procedurefouten. Op die manier ontsnapt onder meer prins Henri de Croÿ-Solre aan vervolging in zijn proces voor fraude met vennootschappen die alleen nog cash op de balans hadden. Door de vrijspraak loopt de Belgische staat 75 miljoen euro mis.

De oppositie wijt de vrijspraak aan een "falend antifraudebeleid” van de regering". Crombez noemt het schrijnend dat er oude fraudezaken zijn waarin de beschuldigden vrijuit gaan door procedurefouten, maar belooft beterschap in de vorm van de zogenoemde wet-Landuyt. Dat wetsvoorstel van SP.A-parlementslid Renaat Landuyt moet ertoe leiden dat kleine procedurefouten niet langer kunnen uitmonden in een vrijspraak. Daarnaast worden er ook acht gespecialiseerde fiscale strafrechters aangesteld om grote fraudezaken aan te pakken.

De nieuwe wet-Landuyt krijgt heel wat kritiek van advocaten en experts. “Je reinste knip- en plakwerk", zegt Edgar Boydens, de stafhouder en voorzitter van de orde van Vlaamse balies. Hoogleraar en advocaat Michel Maus spreekt van "een gemiste kans". Of de wet er effectief in slaagt om een einde te maken aan de vrijspraken door procedurefouten, is nog te vroeg om te zeggen.

Eind 2013 komt er een einde aan de fiscale amestie, het weer "wit maken" van zwart geld door het betalen van een boete. De laatste twee regularisatierondes zijn een groot succes. Ruim 22.500 fiscale zondaars komen in 2013 met ruim 5,2 miljard jarenlang verborgen inkomsten naar buiten. De opbrengst ervan - de som van belastingen en boetes - bedraagt zo’n 1,9 miljard euro.

De vorige amnestiemaatregel dateert van 2004. Belgen kregen toen de kans om hun zwart geld terug te halen naar ons land tegen een boete van 6 of 9 procent. Die maatregel bracht toen 496 miljoen euro op, minder dan verwacht. Sinds 2005 bestond er een permanent regularisatiesysteem, maar dat gold niet voor ernstige en georganiseerde fraude. In het ultieme rondje amnestie zet de staat wel de deur open voor oude, zware en georganiseerde fraude.

De fiscale amnestie was dus een goede zaak voor de staatskas, maar echt iets om mee uit te pakken is het ook niet voor de regering. Het is altijd een omstreden maatregel geweest omdat het erop neerkomt dat wie zich niet aan de regels gehouden heeft, niet gestraft wordt. Vooral de socialisten toonden zich in het verleden dan ook vaak een tegenstander van de maatregel.

Ook nu had Crombez zich eerst uitgesproken tegen de fiscale amnestie. Die kwam er toch met de voorwaarden dat de boetes hoger werden en dat het permanente regularisatiesysteem zou verdwijnen vanaf 2014. Dat er zoveel dossiers worden ingediend in 2013, is volgens het kabinet van de staatssecretaris te danken aan het strengere beleid en de antifraudemaatregelen.

Een half jaar na zijn aanstelling lanceert John Crombez namelijk een actieplan tegen de fiscale en sociale fraude. Dat omvangrijke plan telt meer dan 100 pagina’s en bevat een honderdtal actiepunten, die we hier niet allemaal zullen opsommen. Het gaat bijvoorbeeld om een betere samenwerking tussen de verschillende inspectiediensten, een centrale databank van malafide zaakvoerders, zwaardere straffen voor fiscale fraude, een strengere controle op het sociaal statuut van de zelfstandigen en een aangifteplicht voor buitenlandse levensverzekeringen en offshore-constructies.

De opbrengst van de maatregelen tegen de fiscale en sociale fraude wordt bij het begin van de legislatuur voor 2012 geschat op 720 miljoen euro, in 2013 moest dat 1 miljard worden, in 2014 al 1,5 miljard. Die cijfers zijn volgens het kabinet van Crombez ook ruimschoots gehaald. In 2012 werd uiteindelijk 754 miljoen euro ingeschreven in de begroting, voor 2013 gaat het om 1,27 miljard. De opbrengst voor 2014 wordt geschat op 1,87 miljard.

De juiste impact van de maatregelen op de begroting meten, is een moeilijke zaak, luidt het wel. Men heeft het over "een geruststellend beeld van het halen van het traject dat werd vooropgesteld in de begroting". Bij de Bijzondere Belastingsinspectie (BBI) is er een stijging van het aantal dossiers: van 1.035 in 2011 naar 1.201 in 2012. De gevorderde bedragen stijgen van 1,17 miljard euro naar 1,56 miljard euro.

Om het zwartwerk in de horeca aan te pakken, heeft de federale regering de "witte kassa" gelanceerd. Het gebruik ervan wordt in de horeca officieel verplicht vanaf 1 januari 2015, al is er nog een "implementatieperiode" tot 1 januari 2016. 354 uitbaters hadden zich eind 2013 al bij de FOD Financiën geregistreerd voor een vrijwillige installatie van de witte kassa. Wie dat deed, had namelijk recht op een lastenverlaging.

De witte kassa registreert alle inkomsten en maakt zwartwerk en gesjoemel dus onmogelijk. De horecafederaties vrezen voor faillissementen en jobverlies door de invoering van het systeem. Er zijn wel compenserende maatregelen, zoals een loonlastenverlaging voor vijf vaste werknemers en een gunstregeling voor overuren, maar die zijn volgens de sector onvoldoende.

Een andere maatregel die fraude moet tegengaan, zijn de nieuwe regels rond betalingen in cash. Sinds 1 januari van dit jaar zijn die verstrengd om witwaspraktijken tegen te gaan. Betalingen hoger dan 3.000 euro mogen niet meer contant gebeuren. In de immobiliënsector zijn cashbetalingen helemaal verboden. Uit een undercoverreportage in “Volt” bleek wel dat de nieuwe regels voorlopig niet al te best worden nageleefd door de vastgoedmakelaars.

Crombez kan dus stijgende inkomsten voorleggen. Bovendien leeft het debat rond fraudebestrijding meer dan ooit en dat is voor een groot deel zeker zijn verdienste. Crombez schrijft er ook een boek over, "Zwart en wit. Een betere toekomst zonder fraude".

Aan de andere kant moet de regering wel naar de verkiezingen met de afkoopwet en de fiscale amnestie op het palmares. Maatregelen waar Crombez zelf geen voorstander van was en waarop heel wat kritiek is gekomen. De staatssecretaris zegt ook zelf dat er nog heel wat werk voor de boeg is.