Wat hebben ze gedaan voor uw veiligheid?

In de eerste helft van 2013 heeft de politie 480.683 criminele feiten vastgesteld, een daling met 6,8 procent in vergelijking met dezelfde periode in 2012 en het laagste cijfer sinds 2000. Vooral de autocriminaliteit, het aantal inbraken in gebouwen en het aantal diefstallen met geweld blijken te zijn gedaald. Uiteraard zijn die cijfers niet helemaal representatief, maar ze zijn misschien wel een indicatie. Anderzijds blijft het onveiligheidsgevoel bij een deel van de bevolking groot. “Een mens kan niet meer veilig de straat op”, heet zoiets in de volksmond.

De roep om meer blauw op straat blijft luid weerklinken. Met de politiehervorming is daar voor een deel aan tegemoet gekomen, hoewel het uiteraard altijd nóg beter kan, maar het is vooral aan de sanctiezijde dat een en ander nog altijd misloopt. Het gerecht werkt traag, de vonnissen van de rechter worden niet altijd als rechtvaardig gepercipieerd, klachten worden soms geseponeerd, er zijn vrijspraken door procedurefouten, de gevangenissen zijn nog altijd overbevolkt, straffen onder de drie jaar worden niet uitgevoerd: de lijst van klachten is niet mis.

Het hoeft geen betoog dat veel burgers niet hoog oplopen met het gerecht, dat volgens hen wereldvreemd is. Een figuur als de Antwerpse procureur-generaal Yves Liégeois (foto) voelt zich miskend: door de media, maar ook door de politiek. Hij vindt dat justitie niet beter kan presteren omdat de wetten slecht zijn. In Humo gaf hij een voorbeeld: "Procedurefouten worden meestal uitgelokt door slechte wetgevingen. Te ingewikkeld, te complex. Ik heb het al gezegd: je moet niet slim zijn om een procedure-advocaat te zijn, de procedurefouten springen er zo uit."

Annemie Turtelboom (Open VLD) wist dat er haar een zware taak te wachten stond toen ze eind 2011 minister van Justitie werd. Dat ze als vertegenwoordiger van de uitvoerende macht niet rechtstreeks mag interveniëren in de werkprocessen van de rechterlijke macht, maakt het er allemaal niet eenvoudiger op. Bovendien moet ze rekening houden met magistraten die staan op hun onafhankelijkheid. Justitie is een tanker die zich niet zomaar van koers laat veranderen.

Maar Turtelboom heeft maatregelen genomen. Maatregelen om de gerechtelijke achterstand weg te werken, een hertekening en vereenvoudiging van de gerechtelijke arrondissementen, meer mobiliteit en meer specialisaties voor magistraten. Daartegenover staat dat het gerecht meer zal worden afgerekend op geboekte resultaten. Daarnaast zet Turtelboom in op meer informatisering. Zelf heeft ze het over een “historische hervorming”, maar de oppositie blijft kritisch en heeft het over een berg die een muis heeft gebaard.

Anderzijds blijft er het gevoel van straffeloosheid, waardoor het vertrouwen in justitie geschaad blijft. “Elke procedurefout is er een te veel”, geeft Turtelboom toe, maar ze heeft het over “een kleine minderheid van de zaken”. De minister van Justitie ontkent met klem dat er overal procedurefouten zouden opduiken. En er bestaat uiteraard ook nog altijd zoiets als de rechten van de verdachte, want die is niet noodzakelijk schuldig. Turtelboom engageert zich om de procedurefouten bij het gerecht zo veel mogelijk te vermijden, maar hoe dat dan moet gebeuren, blijft tot nader order onduidelijk.

Dan rest er nog de strafuitvoering, waar ook van alles misloopt: overbevolkte gevangenissen en straffen onder de drie jaar niet niet worden uitgevoerd wegens een gebrek aan cellencapaciteit. Turtelboom zet in op twee mogelijke oplossingen: bouw van nieuwe gevangenissen en uitbreiding van het aantal enkelbanden.

Het aantal enkelbanden is intussen meer dan verdubbeld, tot 1.750 in januari. Sinds 1 januari worden enkelbanden ook gebruikt bij sommige verdachten in voorarrest. Alweer een groep mensen die hun voorarrest niet in de cel hoeven door te brengen. Andere alternatieve straffen zijn werkstraffen of celstraffen in het land van oorsprong van de veroordeelde, hoewel die laatste optie tot nu toe beperkt blijft.

Rest de bouw van nieuwe gevangenissen. De voorbije maanden zijn de gevangenissen van Beveren en Marche-en-Famenne geopend, dit jaar nog volgen het complex in Leuze-en-Hainaut en een gesloten centrum voor psychiatrische gedetineerden (FPC) in Gent. Volgend jaar moet de FPC in Antwerpen open zijn, en in 2016 de nieuwe gevangenis van Haren, bij Brussel. In een volgende fase staan nog nieuwe gevangenissen gepland in Dendermonde, Oostende en Leopoldsburg, maar daar zal de volgende federale regering definitief de knoop moeten doorhakken. In januari 2012 waren er 9.138 plaatsen in de Belgische gevangenissen, momenteel zijn dat er 9.854, en voor de komende jaren komen er nog enkele honderden plaatsen bij

Turtelboom maakt zich sterk dat alle straffen vanaf vier maanden nu worden uitgevoerd. Daarnaast is de wet Lejeune aangescherpt, waardoor zwaar gedetineerden langer in de cel blijven.

En dan zijn er nog die hinderlijke of vervelende daden die uit handen van het gerecht zijn genomen: zwartrijden op bus of tram, wildplassen of graffiti spuiten bijvoorbeeld. Omdat de daaruit volgende juridische procedures in het verleden vaak werden geseponeerd of ellenlang aansleepten en eigenlijk zand in de motor van het gerecht waren, heeft de federale overheid in 1999 al het systeem van de gemeentelijke administratieve sancties in het leven geroepen, beter bekend als de GAS-boetes.

In eerste instantie was het de bedoeling om op die openbare overlast op een efficiente manier aan te pakken. Gedurende de voorbije jaren is de GAS-reglementering al verschillende keren aangescherpt, maar het is vooral de verlaging van de leeftijd voor GAS-boetes tot 14 jaar die veel wenkbrauwen heeft doen fronsen.

Critici vinden dat “overtreders” door de GAS-wetgeving te veel worden overgeleverd aan de willekeur van de ambtenaar die de “overtreding” vaststelt, wat zeker problemen kan stellen als het gaat over een minderjarige. Voorstanders vinden de GAS-boetes een goed middel om het gevoel van straffeloosheid tegen te gaan en kort op de bal te spelen.

Na het lezen van al die maatregelen moet u zich ongetwijfeld veiliger gaan voelen als u de straat op gaat. Of dat is toch de bedoeling.