De ene opstand is de andere niet - Andriy Boytsun

Volgens de meest recente opiniepeiling (maart 2014) van de Democratic Initiatives Foundation (DIF) wil slechts 8% van de bevolking van Oekraïne dat hun respectievelijke regio's zich afsplitsen en zich aanhechten bij een ander land. Het percentage is wel het grootste in Donetsk en Loegansk, de twee oostelijke regio’s waar de onlusten nu aan de gang zijn, maar zelfs hier bedraagt het niet meer dan 18%. In de rest van oostelijk Oekraïne met o.a. de regio Charkiv steunt slechts 7% dit idee (in het westen 0,5%, in centraal-Oekraïne 2% en in het zuiden 7%). Kortom, separatisme heeft geen maatschappelijk draagvlak in Oekraïne.

Volgens de bevraging van GfK (maart 2014) vertrouwt slechts 3% van de respondenten in het oosten Janoekovitsj (2% in de rest van het land). Wel is het zo dat het beleid van de nieuwe regering in het oosten veel minder steun krijgt (9%) dan in de rest van het land (36%), al groeien deze percentages snel sinds de machtsverandering in februari. Het is dus de taak van de nieuwe regering om het vertrouwen op te bouwen in deze regio’s.

Het onderzoek dat Gallup in maart 2014 hield, heeft zeer soortgelijke resultaten opgeleverd. Daarnaast wil de overgrote meerderheid van Oekraïners (64%) dat het land unitair blijft, terwijl slechts 14% een federatie wil. In het oosten is dat respectievelijk 45% en 26%. Een eerlijk gehouden referendum over de federale/unitaire status van Oekraïne zou de positie van de regering dus juist sterker maken.

Het is echter ook noodzakelijk te begrijpen welke problemen Oekraïners belangrijk vinden. Deze varieerden de laatste jaren van de groeiende prijzen (56% van de respondenten noemden dit het belangrijkste probleem tijdens de bevraging van GfK in maart 2010) en werkloosheid (59%, DIF, juni 2012) tot de crisis van het staatsbestuur (50%, GfK, maart 2014), gevolgd door problemen als corruptie, kwaliteit van medische dienstverlening en de wisselkoers van de nationale munt.

Geen enkele opiniepeiling wijst erop dat de status van het Russisch een probleem is (4,8% volgens de bevraging van GfK in maart 2010 en 3,9% volgens DIF in juni 2012). De ironie is wel dat de belangrijke problemen grotendeels door het regime van Janoekovitsj genegeerd of gecreëerd zijn, terwijl de taalkwestie een kunstmatig probleem is. Als dat bestond, kon het ook al lang gemakkelijk door datzelfde regime opgelost worden aangezien het de meerderheid in het parlement had.

Deze stemmingen worden dan ook vertaald in het aantal betogers. In Kiev en andere steden ging het om massale protesten voor de verandering in het stadsbestuur en tegen de corruptie. Zo kwamen er in december 2013 een half miljoen mensen betogen op Maidan. De “betogingen” in het oosten zijn verre van massaal. Het gaat dikwijls om een honderdtal mensen in middelgrote steden zoals Slovjansk tot hoogstens een paar duizend in zeer grote steden zoals Donetsk.

Op Maidan bleven de protesten heel lang vreedzaam, waren de demonstranten niet gewapend en wilde men onderhandelen met het regime. Iedereen mocht zonder probleem deelnemen aan de betogingen en de bezette overheidsgebouwen bezoeken. Ik ben er zelf verschillende keren met o.a. een Vlaamse collega geweest. Journalisten mochten alles komen zien. Zo weet men ook dat de betogers gewone mensen waren. De protesten in het oosten worden in gang gezet door zwaar bewapende, getrainde, goed gecoördineerde mannen die geen onderhandelingen voeren. Journalisten worden in het beste geval niet toegelaten, in het ergste geval aangevallen of ontvoerd.

Er zijn talrijke, sterke aanwijzingen dat de “demonstranten” in het oosten ingehuurd worden: agenten die aangehouden worden, wapens en kleding van vele “demonstranten” die enkel in het Russische leger gebruikt worden, onderschepte telefoongesprekken. De betogers van Maidan verzamelden zich vrijwillig en zorgden zelf voor financiële bijdragen voor de bevoorrading van Maidan (je kunt ook heel moeilijk een half miljoen mensen inhuren).

Maidan werd op alle mogelijke manieren door de plaatselijke autoriteiten tegengewerkt. De betogingen in het oosten zijn alleen mogelijk met een actieve steun van de plaatselijke elites en oligarchen die deel uitmaakten van het regime van Janoekovitsj. Ze worden door alle partijen, vooral door Rusland, onder druk gezet. Deze elites zijn hun macht in het land kwijt, maar controleren nog steeds de plaatselijke politie en kunnen daardoor het “verzet” helpen organiseren. Ze werpen zich op als onderhandelaars tussen de “betogers” en de Oekraïense regering, maar het spel dat ze spelen, is gevaarlijk: enerzijds willen ze zo onafhankelijk mogelijk worden van de Oekraïense overheden, anderzijds willen ze niet door Rusland overgenomen worden.

Het is echter nog belangrijker om weten dat de betoging op Maidan doorging onder de nationale vlag en dat het volkslied er werd gezongen. Dat wijst erop dat er iets grondig fout was met het regime en dat de bevolking in het belang van haar eigen land optrad. De demonstranten in het oosten van Oekraïne treden op onder niet-bestaande vlaggen of onder de vlag van Rusland en, spijtig genoeg, in het belang van Rusland.

(Andriy Boytsun is als econoom verbonden aan de Antwerpse universiteit.)