Wiels zet Claerbout in de schijnwerper

Enkele weken geleden werd de interessante en schitterend opgebouwde expositie van Francis Alÿs (goed voor 36.000 bezoekers) afgesloten. De nieuwe overzichtsexpositie is er een van David Claerbout. Het is een bekoorlijke expo omdat de thema’s en de digitale uitwerking ervan tot in de perfectie is verzorgd. En zoals bij Alÿs is de scenografie van de expositie zinnenstrelend.

“Drie jaar hebben we gewerkt aan dit project dat absoluut geen chronologisch overzicht wil brengen van het oeuvre van David Claerbout,” aldus directeur Dirk Snauwaert,” maar het eerste en het laatste werk zijn wel aanwezig.”

David Claerbout:” Eerlijk, ik had angst voor het retrospectieve karakter van een dergelijke onderneming. Ik ben heel blij dat we werken hebben gekozen die nog zelden worden getoond. Verder hebben we de mogelijkheden van de ruimtes maximaal benut. Flaneer door de twee verdiepingen en de kelder, zoek geen verbanden tussen dat of geen werk, er zit geen uitgekiende opstelling achter.”

De titel is bewust foutief vertaald, in het Nederlands luidt hij "De tijd die blijft" en in het Frans "Le temps qui reste", het subtiele verschil tussen blijven en overblijven of resteren. Het ultieme begrip dat alle werkstukken van Claerbout met mekaar verbindt, is de tijd eerder beschouwd als een subjectief, psychologisch begrip (de kwalitatieve benadering) dan als een wetenschappelijk begrip (de kwantiteit). In het spelen met de tijd in al zijn aspecten is de kunstenaar een meester.

In Europa is David Claerbout (°1969) één van de visuele kunstenaars die de nieuwste digitale beeld- en geluidstechnieken met grote kennis in zijn visuele creaties heeft toegepast. En zijn studies doen een dergelijke grote evolutie niet vermoeden: aan het Sint-Lucasinstituut in Gent studeerde hij schilderkunst en grafiek om uiteindelijk af te studeren als graficus met lithografie als specialisatie. In het tweede jaar van het HISK, het Hoger Instituut voor Schone Kunsten, kwam er een wending: de interesse in fotografie als medium verdrong de schilderkunst.

Over zijn studie zei hij vijf jaar geleden in <H>ART : ”Ik ben dankbaar dat mijn opleiding zo ouderwets was: ik zie een object, ik kan schilderen, ik kan componeren en dit op een andere manier dan een fotograaf. Daar profiteer ik nu nog van.”
Meteen geeft Claerbout zelf het antwoord waarom zijn videorealisaties anders zijn, waarom ze zich verwant voelen met de verstilling van de schilderkunst.

Het tekenen en aquarelleren doet hij nog dagelijks want aan elke video-opname gaat een lange periode van voorbereiding vooraf waarbij alles tot in de kleinste details op papier wordt getekend en ingekleurd.

De scenografie of de opbouw van deze expositie is een sensatie op zich. Op de eerste verdieping ligt er donkerblauw voltapijt. De wanden zijn donker. Her en der staan er projectieschermen. Lukraak kiezen wij een parcours.

Onze aandacht gaat meteen naar "Rocking Chair" (Schommelstoel) uit 2008. Het is een sterke zwartwitprojectie van een oudere vrouw die op het terras van haar huis indut. Op haar gezicht valt een diepe schaduw zodat we haar aangezicht amper zien waardoor zij enigszins gedepersonaliseerd wordt. Heel traag schommelt ze. De zich steeds herhalende, ritmische beweging wekt een intense rust op. De bezoeker loopt voorbij de vrouw en ziet de rugzijde van het gebeuren. We zijn nu protagonist en we vragen ons af wat er nog kan gebeuren? Op dat ogenblik houdt het schommelen op, de vrouw beweegt zachtjes haar hoofd, ze luistert of iemand haar huisje binnenkomt.

Hier manipuleert David Claerbout de toeschouwers want door haar te laten luisteren betrekt hij ons in het spel tussen artiest en toeschouwer. Het schommelen van de stoel, het ritselen van de bladeren, het zachtjes deinen van gras, het vervloeien van wolken, … hierbij ligt de nadruk niet zozeer op de beweging maar wel op de duur, op de oneindigheid of de cyclus van de beweging.

Op diezelfde verdieping "Vietnam,1967, near Duc Pho",2001. Drieëndertig jaar geleden tijdens de Vietnamese oorlog werd een tweemotorig vliegtuigje door bevriend vuur neergehaald. Tien jaar geleden reisde Claerbout naar dezelfde vlakte om er op het einde van het regenseizoen opnamen te maken.

Over dit werk correspondeerde David Claerbout met de internationaal befaamde curator Lynne Cooke: “Het is onmogelijk om het onderwerp van het gebroken vliegtuig in het midden van het beeld over het hoofd te zien. Het is het eerste wat opvalt wanneer je de projectie benadert. Ik hoop dat de toeschouwer de nodige tijd spendeert aan het werk, want hij heeft tijd nodig om te voelen hoe het "panoramische" (vrede) in feite op de voorgrond komt. Voor mij gaat dit werk over de gerichte blik (tragedie van het vliegtuig) tegenover het panoramische brakke veld (dat betekenis verschaft aan de diepte).” Het uit mekaar spattende vliegtuig is onbeweeglijk; het gras en de wolken "schommelen".

De tweede verdieping is helemaal in het wit incluis het dikke voltapijt. De bekende werken "American Car" uit 2004 is er te zien. Twee CIA-agenten surveilleren. De regen gutst op de voorruit. Op het tweede veel grotere scherm zien we dezelfde auto maar die staat in een zon overgoten vlakte. Heel knap is "The American Room", het laatste werk van Claerbout: een installatie die slechts indiviueel kan worden bezocht.

In een witte cilinder neem je plaats, koptelefoon op. Een pianiste speelt, een zangeres zingt. Drie agenten kijken toe, oortje in. De Amerikaanse vlag. De camera rijdt traag van links naar rechts (de travel is nog een constante bij Claerbout), de pianiste speelt niet, de zangeres zingt niet, de toehoorders zijn foto’s met een "schilderkundige" look, de camera gaat even naar buiten zodat we een longshot krijgen door het raam. Gewoon toch? Net niet. De muziek en de wijze waarop die is bewerkt suggereert alles zelfs in die mate dat wij op basis van wat we hoorden door de koptelefoon dachten dat de pianiste wel op het klavier tokkelde. Klank in het algemeen - zo vertelde David Claerbout - gaat een steeds grotere rol spelen in zijn creaties.

In totaal zijn er twaalf projecties. Op zes april worden twee werken vervangen door de nieuwe, fotografische lichtbox "Orchestra" en de grootbeeldprojectie "The Quiet Shore".

Yves Jansen